Chuyển dịch từ bảo hộ quyền sang thương mại hóa tài sản vô hình

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ vừa được Quốc hội thông qua ngày 10/12 đánh dấu sự thay đổi căn bản trong tư duy quản lý: coi tài sản trí tuệ là công cụ cạnh tranh chiến lược. Theo Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, trọng tâm mới là "tài sản hóa" và "thương mại hóa".

Giờ đây, các kết quả nghiên cứu, phần mềm hay sáng chế có thể được hạch toán trực tiếp trên báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Đặc biệt, doanh nghiệp có thể sử dụng các tài sản này làm tài sản bảo đảm để vay vốn – một "lối mở" quan trọng cho các startup công nghệ vốn có ít tài sản vật chất nhưng sở hữu nhiều giá trị trí tuệ.

Để hiện thực hóa điều này, luật đã đẩy mạnh cải cách hành chính thông qua chuyển đổi số. Thời gian thẩm định nội dung sáng chế được rút ngắn đáng kể từ 18 tháng xuống còn 12 tháng, thậm chí có cơ chế thẩm định nhanh chỉ trong 3 tháng. 

Đối với các doanh nghiệp, việc tự định giá tài sản trí tuệ để theo dõi nội bộ được khuyến khích, tạo tiền đề để quản lý đầy đủ các giá trị vô hình trước khi đủ điều kiện đưa lên bảng cân đối kế toán chính thức.

Thích ứng với kỷ nguyên AI và kinh tế số

Một điểm nhấn đột phá trong lần sửa đổi này là việc luật hóa các vấn đề liên quan đến Trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số. Luật khẳng định AI không phải là chủ thể quyền sở hữu trí tuệ; các sản phẩm do AI tự động tạo ra mà không có sự đóng góp sáng tạo đáng kể từ con người sẽ không được bảo hộ. 

Tuy nhiên, nếu con người sử dụng AI như một công cụ và có đóng góp sáng tạo quan trọng, họ vẫn được công nhận tư cách tác giả. Quy định này giúp cân bằng giữa việc khuyến khích ứng dụng công nghệ mới và việc bảo vệ giá trị sáng tạo đích thực của con người.

Bên cạnh đó, luật cũng mở rộng phạm vi bảo hộ sang cả kiểu dáng công nghiệp đối với sản phẩm phi vật lý – một xu hướng tất yếu của kinh tế số. Để tăng tính răn đe, các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường mạng sẽ bị xử lý nghiêm minh như hành vi trộm cắp ngoài đời thực. 

Việc đưa kiến thức về sở hữu trí tuệ vào chương trình giáo dục phổ thông và đại học cũng được xem là giải pháp căn cơ để xây dựng một xã hội tôn trọng bản quyền, từ đó nâng cao vị thế và năng lực cạnh tranh của Việt Nam trong chuỗi giá trị sáng tạo toàn cầu./.