Hành trình hình thành và phát triển của chữ Quốc ngữ không chỉ là một câu chuyện về ngôn ngữ mà còn là một phần quan trọng của lịch sử văn hóa Việt Nam, gắn liền với những biến động xã hội, sự giao thoa văn hóa và tinh thần sáng tạo của con người.

Vào đầu thế kỷ 17, Bình Định, với cảng thị Nước Mặn sầm uất, trở thành một trong những trung tâm quan trọng, nơi các giáo sĩ tập trung nghiên cứu và thử nghiệm hệ chữ viết mới. Những tài liệu lịch sử còn ghi lại rằng, tại đây, Khám lý phủ Quy Nhơn Trần Đức Hòa cho dựng cơ sở, tạo điều kiện cho các giáo sĩ truyền giáo, phiên âm, sáng tạo hình thành chữ Quốc ngữ. Giai đoạn từ năm 1618 đến năm 1625, dưới sự bảo trợ của quan Khám lý phủ Trần Đức Hòa, cơ sở Nước Mặn - Bình Định là trung tâm truyền giáo lớn của xứ Đàng Trong. Trong quá trình này, các thừa sai Dòng Tên tiếp xúc nhiều với người dân bản địa, học tiếng Việt và tự do truyền giáo. Cũng tại cơ sở Nước Mặn, thông qua hoạt động truyền giáo và báo cáo tình hình hàng năm về Macao, các linh mục bắt đầu sử dụng chữ Quốc ngữ trong các bản viết tay.

Khi cơ sở Nước Mặn là nơi phôi thai chữ Quốc ngữ thì nhà in Làng Sông - Quy Nhơn là nơi phát triển, truyền bá chữ Quốc ngữ và văn học Quốc ngữ cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX. Nhà in Làng Sông là một trong 3 nhà in sách Quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam (gồm nhà in Nhà Chung (Tp.HCM), nhà in Ninh Sở (Hà Nội) và nhà in tiểu chủng viện Làng Sông).

Trong năm 1922, Nhà in Làng Sông đã in 18.000 tờ báo định kỳ, 1.000 bản sách các loại, 32.000 ấn phẩm khác và phát hành toàn Đông Dương. Tổng cộng ấn phẩm của Nhà in Làng Sông trong năm lên đến hơn 63.000 ấn phẩm. Ngoài sách tiếng Latin và tiếng Pháp, Nhà in Làng Sông đã in một lượng lớn sách Quốc ngữ đa dạng về các thể loại. Nhà in Làng Sông hoạt động đến khoảng năm 1936, trước khi được dời về Quy Nhơn.

Bình Định không chỉ là nơi lưu giữ dấu ấn lịch sử hình thành chữ Quốc ngữ, mà còn là điểm đến lý tưởng để khám phá di sản văn hóa độc đáo này. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của cảng thị Nước Mặn và các di tích liên quan sẽ tạo ra những sản phẩm du lịch hấp dẫn, thu hút du khách đến tìm hiểu về nguồn gốc chữ viết Việt Nam.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!