Thời gian qua, thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam đã khẳng định được vai trò là kênh huy động vốn quan trọng đối với doanh nghiệp, "chia sẻ" rất hiệu quả gánh nặng cho kênh tín dụng ngân hàng và hiện vẫn khá tiềm năng. Chính phủ và cơ quan quản lý sẽ tiếp tục phát triển kênh huy động vốn này bằng việc nghiên cứu các giải pháp để doanh nghiệp đẩy mạnh phát hành trái phiếu ra công chúng, theo hướng tới phát triển an toàn, minh bạch và bền vững. Đây là khẳng định của Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc khi trao đổi với báo chí về định hướng phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp.
Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, xin Bộ trưởng đánh giá về thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam hiện nay?
Bộ trưởng Hồ Đức Phớc: Thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam mặc dù đã hình thành khá lâu, nhưng đúng là mới thực sự được thị trường quan tâm và phát triển trong vòng 5 năm trở lại đây, nhất là 2 – 3 năm gần đây. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển đã trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn hiệu quả cho doanh nghiệp, góp phần cân đối cơ cấu thị trường vốn, giảm sự phụ thuộc vốn trung, dài hạn quá lớn vào kênh tín dụng ngân hàng.
Tuy nhiên, so với tiềm năng và tương quan với thị trường trong khu vực, thì quy mô của thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam vẫn còn ở mức khá khiêm tốn, chưa đạt mục tiêu đề ra. Hiện nay, dư nợ toàn thị trường trái phiếu doanh nghiệp chỉ khoảng 15% GDP; trong đó, riêng trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là 1,204 triệu tỷ đồng, tương đương 12,8% GDP.
Trong khi đó, theo Chiến lược phát triển tài chính đến năm 2030, Chính phủ đã đặt mục tiêu đến năm 2025, dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp tối thiểu đạt 20% GDP và đến năm 2030 tối thiểu đạt 25% GDP. Như vậy, chúng ta vẫn còn cách khá xa so với mục tiêu mà Chính phủ đề ra.
Đối với các nước có thị trường vốn phát triển, dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp đều duy trì ở mức cao và riêng trong khu vực Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều một số nước như: Malaysia (56% GDP), Singapore (38% GDP), Thailand (25% GDP),…
Về chất lượng, đánh giá một cách khách quan, thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã có sự phát triển khá tích cực trong những năm gần đây. Chúng ta cơ bản đã xây dựng được một khung khổ pháp lý khuyến khích thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển, hỗ trợ doanh nghiệp huy động vốn cho sản xuất kinh doanh, giúp nhiều nhà đầu tư có thêm kênh đầu tư hiệu quả. Mặc dù vậy, vì sự tăng trưởng nhanh, lại trong bối cảnh COVID-19 xảy ra, nên tốc độ phát triển về quy mô chưa tương xứng với chất lượng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Thị trường này đã và đang bộc lộ một số rủi ro cần được nhìn nhận chính xác, hợp lý, đúng mức độ để có giải pháp phù hợp, giúp thị trường phát triển đúng hướng, an toàn, bền vững.
Theo Bộ trưởng Hồ Đức Phớc, So với tiềm năng và tương quan với thị trường trong khu vực, thì quy mô của thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam vẫn còn ở mức khá khiêm tốn
Phóng viên: Vừa qua, có ý kiến cho rằng, sự phát triển nhanh của thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đã bộc lộ nhiều rủi ro, gây mất an toàn cho thị trường, quan điểm của Bộ trưởng về ý kiến này như thế nào?
Bộ trưởng Hồ Đức Phớc: Chúng ta phải khẳng định rằng, việc phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp lành mạnh, ổn định, hiệu quả, minh bạch và bền vững là rất cần thiết, góp phần tạo ra một nền tài chính đa dạng, hỗ trợ doanh nghiệp huy động vốn trung và dài hạn, giảm sự phụ thuộc lớn vào kênh tín dụng ngân hàng. Đây là mục tiêu đã được Chính phủ đề ra và các cơ quan quản lý, đơn vị, tổ chức liên quan quyết tâm triển khai thực hiện.
Như đã nói ở trên, dù đã có sự tăng trưởng nhanh trong những năm gần đây, nhưng thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam mới ở giai đoạn đầu của sự phát triển. Trong quá trình đó, thị trường sẽ trải qua giai đoạn phát triển từ thấp đến cao, khởi nguồn từ "lượng" và chuyển dần sang tăng về "chất". Những sai phạm của một số cá nhân, tổ chức trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vừa qua là bài học quan trọng nhưng không đại diện cho toàn thị trường. Vì vậy, cần có giải pháp điều chỉnh, hướng thị trường phát triển lành mạnh hơn.
Tôi cho rằng, ở bất kỳ một thị trường nào, bên cạnh sự quản lý của Nhà nước thông qua khung khổ pháp lý, giám sát, kiểm tra, xử lý sai phạm nghiêm minh thì quan trọng hơn hết vẫn là nhận thức, trách nhiệm và tính tuân thủ của các đối tượng tham gia thị trường. Để khuyến khích kênh trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, các quy định của Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán về phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là tương đối thông thoáng hướng tới thông lệ quốc tế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp huy động vốn theo nguyên tắc tự vay, tự trả và tự chịu trách nhiệm. Chính vì vậy, chất lượng phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ phụ thuộc rất lớn vào hành vi của các chủ thể tham thị trường.
Theo đó, trách nhiệm đầu tiên và quan trọng nhất vẫn là chủ thể phát hành. Do đó, trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ chủ yếu là niềm tin, là "chữ tình" với doanh nghiệp. Doanh nghiệp phát hành về nguyên tắc phải là chủ thể chịu trách nhiệm toàn bộ về các đợt phát hành. Thống kê cho thấy, các ngân hàng đang nắm giữ tới 42% lượng trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ; kế đến là doanh nghiệp bất động sản với 29%;…
Có thể thấy, hai nhóm chủ thể phát hành này đã chiếm tới 71% lượng trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Khi các chủ thể phát hành tuân thủ pháp lý cao, đề cao tính minh bạch, công bố thông tin đầy đủ và giữ chữ tín với nhà đầu tư, thanh toán đầy đủ, đúng hạn trái phiếu doanh nghiệp đến hạn; nhà đầu tư hiểu biết pháp luật, cẩn trọng xem xét thị trường khi mua trái phiếu doanh nghiệp … thì chắc chắn chất lượng phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ được nâng lên.
Về nhà đầu tư tham gia, quy định pháp lý đã nêu rõ, chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được phép tham gia đầu tư, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Tuy nhiên, thực tế đã có thấy nhiều nhà đầu tư cố tình lách luật để mua trái phiếu doanh nghiệp, chỉ đề cao lãi suất cao mà phớt lờ việc đánh giá, thẩm định rủi ro trước khi mua. Chính vì vậy, nhà đầu tư sẽ chính là đối tượng cần được nâng cao nhận thức, trách nhiệm, cũng như trang bị kiến thức, … để tham gia thị trường an toàn, hiệu quả.
Ngoài ra, trách nhiệm còn thuộc về các đơn vị trung gian cung cấp dịch vụ trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Thực tế cũng đã chỉ ra một số hạn chế trong việc cung cấp dịch vụ của các công ty chứng khoán, cũng như chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán.
Thời gian qua, cơ quan quản lý nhà nước đã tăng cường quản lý, giám sát, thanh tra, xử lý sai phạm.
Thời gian tới, chúng tôi đã có chỉ đạo để các đơn vị chức năng của Bộ Tài chính có các biện pháp, giải pháp hiệu quả để tăng chất lượng cung cấp dịch vụ cho các đơn vị trung gian.
Bộ trưởng Bộ Tài chính nhấn mạnh niềm tin đóng vai trò rất quan trọng trên thị trường tài chính đặc biệt và trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp
Phóng viên: Theo Bộ trưởng, cơ quan quản lý có nên xây dựng, phát triển một thị trường trái phiếu doanh nghiệp tập trung, có sự quản lý và thu hẹp dần sự phát triển của thị trường tự do (trái phiếu phát hành riêng lẻ) để tránh các rủi ro khó kiểm soát?
Bộ trưởng Hồ Đức Phớc: Đúng là thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển mạnh mẽ thời gian qua chủ yếu là trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ. Hầu hết các doanh nghiệp lựa chọn kênh trái phiếu riêng lẻ, do yêu cầu đơn giản hơn. Ngược lại, kênh phát hành trái phiếu doanh nghiệp ra công chúng không được doanh nghiệp chú trọng vì thủ tục, yêu cầu, điều kiện, tiêu chuẩn cao hơn.
Đây là thực tế chúng ta cần nhìn nhận để có các giải pháp chỉnh tiết hợp lý hơn. Chúng ta không cấm doanh nghiệp phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, miễn là doanh nghiệp, nhà đầu tư tham gia tuân thủ đúng quy định pháp lý và theo đúng tinh thần là tự vay, tự trả và tự chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, thời gian qua đã bộc lộ hạn chế như: lừa dối khách hàng, trái phiếu quán hạn không được thanh toán đầy đủ. Thời gian tới, cơ quan quản lý sẽ cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính, rà soát pháp lý, tạo điều kiện hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp phát hành trái phiếu doanh nghiệp ra công chúng. Có thể sẽ không có mục tiêu cụ thể là mở rộng hay thu hẹp thị trường nào, nhưng rõ ràng việc ưu tiên phát triển các thị trường tập trung có sự quản lý hiệu quả của cơ quan nhà nước sẽ giúp thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển minh bạch, an toàn và bền vững hơn.
Phóng viên: Thực tế, niềm tin là một yếu tố nền tảng quan trọng của thị trường tài chính nói chung và thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng. Tuy nhiên, thời gian qua, với nhiều sự vụ đáng tiếc đã xảy ra, có vẻ như yếu tố đó đang dần hao mòn?
Bộ trưởng Hồ Đức Phớc: Đúng vậy, niềm tin đóng vai trò rất quan trọng trên thị trường tài chính đặc biệt và trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Thị trường phát triển ổn định, hiệu quả, an toàn thì nhà đầu tư sẵn sàng tham gia và khi đó thị trường mới có sự phát triển bền vững bởi "cung vững – cầu chắc".
Như tôi đã khẳng định ở trên, thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn rất tiềm năng và cần tạo điều kiện để phát triển an toàn, minh bạch, bền vững. Dù không đại diện cho toàn thị trường, nhưng những sai phạm trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ thời gian qua đúng là "con sâu làm rầu nồi canh", làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư vào kênh trái phiếu doanh nghiệp. Do vậy, việc lấy lại niềm tin cho thị trường cũng là trách nhiệm của nhiều cơ quan quản lý và các chủ thể tham gia thị trường.
Phóng viên: Vậy theo Bộ trưởng, đâu là giải pháp hữu hiệu để vừa củng cố chất lượng phát triển của thị trường, vừa củng cố niềm tin của nhà đầu tư vào kênh huy động hữu hiệu này?
Bộ trưởng Hồ Đức Phớc: Vừa qua, Bộ Tài chính cũng đã tham mưu để Chính phủ ban hành Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 153/2020/NĐ-CP quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế. với nhiều điểm mới, theo hướng chặt chẽ hơn, nâng cao trách nhiệm của các bên tham gia. Chính sách mới sẽ cần thời gian để thị trường làm quen, nhưng đây là cơ hội để thị trường sàng lọc, "gạn đục, khơi trong" tạo điều kiện cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư chuyên nghiệp chân chính.
Cùng với đó, Nghị định 65 cũng đã đưa ra mốc thời gian cụ thể để khai mở vận hành thị trường trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp niêm yết và nhà đầu tư có thể giao dịch được trái phiếu doanh nghiệp khi có nhu cầu. Bên cạnh đó, cũng đã có quy định để phát triển dịch vụ xếp hạng tín nhiệm và quy định chi tiết các trường hợp phải có xếp hạng mới được phát hành, tạo điều kiện cho nhà đầu tư có tham chiếu khách quan và tin cậy hơn trước khi mua trái phiếu doanh nghiệp.
Về mặt pháp lý, Bộ Tài chính cũng đã chỉ đạo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tín dụng, Cục Quản lý, giám sát kế toán, kiểm toán,… gấp rút tổng rà soát các quy định pháp lý điển hình là Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán và các văn bản có liên quan tới trái phiếu doanh nghiệp để phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tư pháp trình Chính phủ, Quốc hội sửa đổi, bổ sung.
Về kỷ cương, kỷ luật thị trường, Bộ Tài chính đã có chỉ đạo các đơn vị chức năng tăng cường giám sát, kiểm tra, thanh tra các doanh nghiệp phát hành, các đơn vị cung cấp dịch vụ trung gian điển hình các công ty chứng khoán và các doanh nghiệp kiểm toán. Nếu phát hiện sai phạm chắc chắn bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật; đồng thời công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Bên cạnh đó, thông tin tuyên truyền cần tiếp tục được đẩy mạnh để các chủ thể phát hành, đặc biệt là nhà đầu tư, người dân hiểu rõ hơn về trái phiếu doanh nghiệp, nhất là trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ để tham gia an toàn và chịu trách nhiệm trước hành động của mình.
Đồng thời, Bộ cũng đôn đốc các công ty phát hành, công ty chứng khoán thanh toán trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ đến hạn, phối hợp với các cơ quan chức năng xử lý nghiêm các trường hợp lừa dối khách hàng, không thanh toán trái phiếu đúng hạn.
Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!