Lần đầu tiên, ngành giao thông vận tải đồng loạt triển khai dự án cao tốc đường bộ lớn nhất từ trước đến nay. Riêng dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông đã có chiều dài hơn 650km, đi qua 13 tỉnh, thành, với tổng mức đầu tư 118.000 tỷ đồng. Trong đó, 55.000 tỷ đồng vốn nhà nước và hơn 63.000 tỷ đồng huy động ngoài ngân sách theo hình thức hợp tác công tư (PPP).
Ngay khi mới triển khai dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông, Bộ Giao thông Vận tải kỳ vọng sẽ thu hút được nhiều nhà đầu tư tham gia. Bởi đây là dự án đã được giải phóng mặt bằng sạch và tỷ lệ vốn tham gia của nhà đầu tư thấp hơn nhiều so với các dự án khác.
Từ cuối năm 2017, Quốc hội đã thông qua nghị quyết xây dựng dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông chỉ có 3/11 đoạn dự án được đầu tư bằng vốn ngân sách, 8 dự án còn lại được đầu tư theo hình thức hợp tác công tư (PPP).
Hiện có 1 dự án thành phần (đoạn Nghi Sơn - Diễn Châu) không có nhà đầu tư nộp hồ sơ dự thầu. (Ảnh minh họa: Báo Đầu tư)
Tuy nhiên, do những khó khăn về huy động vốn nên vào giữa năm nay, theo đề nghị của Chính phủ, Quốc hội đã quyết định chuyển đổi 3 đoạn dự án từ hình thức đầu tư PPP sang sử dụng vốn ngân sách nhà nước: Mai Sơn - Quốc lộ 45, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây.
Tuy toàn dự án đã có tới 6/11 đoạn đường được đầu tư bằng vốn ngân sách Nhà nước, nhưng các dự án PPP vẫn gặp khó khăn. Cụ thể, trong nửa đầu tháng này, Bộ Giao thông Vận tải đã kết thúc chấm thầu 5 đoạn dự án đầu tư theo phương thức PPP, kết quả có 4 đoạn dự án có nhà đầu tư nộp hồ sơ dự thầu: Quốc lộ 45 - Nghi Sơn, Diễn Châu - Bãi Vọt, Nha Trang - Cam Lâm và Cam Lâm - Vĩnh Hảo; riêng đoạn Nghi Sơn - Diễn Châu không có nhà đầu tư nộp hồ sơ dự thầu.
Theo các chuyên gia giao thông, cùng hình thức đầu tư, các đoạn dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông được thực hiện theo hình thức PPP có tính khả thi rất cao so với trước đây. Ví dụ, trong tổng vốn đầu tư của 5 đoạn dự án gần 40.000 tỷ đồng, vốn ngân sách Nhà nước là hơn 20.000 tỷ đồng, tức chiếm tới một nửa và các nhà đầu tư chỉ phải bỏ ra một nửa còn lại. Thuận lợi hơn, các dự án này lần đầu tiên được giao mặt bằng sạch.
Đánh giá tổng thể, ưu đãi và lợi thế là rất nhiều. Vậy nguyên nhân vì sao nguy cơ teo tóp các dự án PPP cao tốc đường bộ Bắc - Nam phía Đông vẫn đang ngày càng hiện hữu?
Cao tốc gặp khó vì PPP
Trước đây, các dự án giao thông đầu tư theo hình thức xã hội hóa thường vay tới 80% vốn ngân hàng, nhưng với các dự án PPP cao tốc Bắc - Nam phía Đông, nguồn vốn vay chỉ chiếm khoảng 30%. Tuy tỷ lệ vay vốn thấp hơn, nhưng hiện nhiều ngân hàng có hệ số an toàn vốn đã chạm tới giới hạn cấp tín dụng cho lĩnh vực này nên các dự án PPP không dễ tiếp cận vốn.
Không những thế, các ngân hàng thương mại còn có hàng loạt những lo ngại khác khi cho vay để thực hiện các dự án này, bởi họ phải tự xem xét, quyết định cho vay trên cơ sở thẩm định hiệu quả của dự án, khả năng trả nợ của khách hàng.
Thi công tuyến cao tốc Bắc - Nam đoạn Cam Lộ - La Sơn. (Ảnh: Báo Tin tức)
Nhiều đề xuất đã được đưa ra để tháo gỡ cho các vướng mắc nêu trên, đặc biệt là trong bối cảnh các ngân hàng hiện thừa vốn, không cho vay ra được vì ảnh hưởng của dịch COVID-19, trong khi các dự án PPP lại không thu xếp được vốn vay.
"Cần phải động viên những nguồn lực của các ngân hàng vì hiện ngân hàng đang có rất nhiều tiền, nhưng phải bảo đảm số tiền họ bỏ vào có độ rủi ro có thể chấp nhận được", chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu nhận định.
Đại diện bộ GTVT cảnh báo, những nhà đầu tư đã được ký kết hợp đồng nếu không thu xếp được nguồn vốn trong thời gian quy định sẽ buộc phải thu hồi hợp đồng dự án. Như vậy, lại có thêm nguy cơ thu hẹp số lượng dự án PPP trong cao tốc Bắc - Nam phía Đông.
Để hạn chế rủi ro cho các nhà đầu tư tham gia các đoạn dự án cao tốc Bắc - Nam theo hình thức PPP, Bộ Giao thông Vận tải sẽ áp dụng phương án thu phí kín và cho tăng phí theo hợp đồng ký kết. Tuy nhiên, để đảm bảo tiến độ chung của dự án, đối với đoạn dự án hiện chưa có nhà đầu tư tham gia, Bộ Giao thông Vận tải đã báo cáo Thủ tướng và khả năng sẽ lại phải chuyển đổi hình thức đầu tư dự án PPP để đảm bảo hoàn thành đúng kế hoạch đã đề ra là năm 2022.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!