Hiện dân tộc Dao ở huyện Mèo Vạc có khoảng 5000 người sinh sống tại 16/18 xã, thị trấn, trong đó tập trung đông nhất ở xã Sủng Máng với hơn 2500 người. Người Dao ở đây còn bảo tồn được nhiều nét văn hóa truyền thống rất đặc sắc, trong đó có nghi lễ nhúng tay vào chảo mỡ đang sôi để làm phép chữa bệnh. Tuy nhiên, đây là một trong những tục lệ mang tính bí truyền và đòi hỏi sự chuyên tâm rèn luyện lâu dài nên thực tế, không phải người đàn ông dân tộc Dao nào cũng có thể làm được điều này. Hiện nay, tại xã Sủng Máng huyện Mèo Vạc chỉ có 4 nghệ nhân có khả năng chữa bệnh bằng cách nhúng tay vào chảo mỡ đang sôi.
Sau khi đun mỡ sôi, các nghệ nhân thắp hương làm lễ, sau đó uống nước hoặc nhấp nước 3 lần và cầu khấn thần linh 4 phương trời đất, cầu Ngọc Hoàng, khấn thần Bàn Vương. Theo các nghệ nhân nhúng tay vào mỡ sôi tại đây, khi những người trong gia đình bị mụn nhọt, đau nhức chân tay hoặc ốm lâu không khỏi, gia đình sẽ mời thầy cúng đến nhà, thực hiện nghi lễ nhúng tay vào chảo mỡ đang sôi. Sau đó, họ dùng những ngón tay đã nhúng mỡ sôi ấy xoa lên chỗ đau để chữa trị.
Theo các nghệ nhân, để học được bí quyết nhúng tay vào chảo mỡ có nhiệt độ vài trăm độ C, điều kiện đầu tiên là phải trải qua lễ cấp sắc và được cấp sắc. Sau đó, họ sẽ bắt đầu học từ ngày mùng 1 Tết Nguyên Đán đến rằm tháng Giêng mới thành thạo. Tuy nhiên, việc dạy phương pháp bí truyền này cũng phải tùy vào năng lực, hiểu biết của người học và tuân thủ mục đích chữa bệnh cứu người, có như vậy mới không sợ nóng, không sợ bỏng.
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, cũng như nghi thức tắm lửa (hay còn gọi là nhảy lửa), việc nhúng tay vào chảo mỡ đang sôi để chữa bệnh là một hình thức Shaman giáo. Trước khi thực hiện nghi lễ này, các thầy cúng thường thực hiện một số nghi lễ tâm linh như cầu khẩn thần linh ban cho sức mạnh giúp họ có thể vượt qua ngưỡng chịu đựng thông thường để làm những việc phi thường.
Tuy nhiên, vẫn có những người dù không tham gia bất kì nghi lễ tâm linh nào lại có khả năng chịu được nhiệt độ rất cao. Theo các nhà khoa học, mức chịu nhiệt an toàn của một người bình thường không vượt quá 60 độ C, cá biệt có những người chịu được hơn 100 độ C nhưng thời gian tiếp xúc với nguồn nhiệt thường rất nhanh mới không bị bỏng. Thế nhưng với những người tắm lửa, trạng thái xuất thần và thường xuyên tiếp âm giúp họ không bị bỏng. Còn với những người nhúng tay vào chảo mỡ đang sôi không có những điều kiện trên thì rất nguy hiểm.
Theo các nghệ nhân người Dao, có thể nhúng tay vào chảo mỡ vài trăm độ C là do họ được thần linh bảo vệ. Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian thì cho rằng đây là liệu pháp xuất thần của Shaman giáo kết hợp với việc rèn luyện khiến da tay dày lên tăng sức chịu đựng của cơ thể.
Dưới cơ sở khoa học, con người có thể làm được điều này là nhờ hiệu ứng Leiden Frost. Khi chất lỏng tiếp xúc với bề mặt có nhiệt độ lớn hơn gấp nhiều lần nhiệt độ sôi của nó, một phần của chất lỏng sẽ hóa hơi. Lớp hơi này tạo ra một lớp khí bảo vệ có chức năng như lớp đệm cách nhiệt nằm giữa bề mặt nóng và phần còn lại của chất lỏng, chính nó sẽ làm chậm quá trình truyền nhiệt. Điều này cũng lí giải tại sao các nghệ nhân người Dao lại có động tác nhúng tay vào chén nước và lầm rầm cầu khấn trước khi nhúng tay vào chảo mỡ đang sôi. Như vậy, dưới góc độ khoa học, việc nhúng tay vào mỡ sôi của các nghệ nhân người Dao là việc khả thi với bất kì ai. Tuy nhiên, phải đảm bảo đủ 2 điều kiện: có nước và tốc độ hành động phải thật nhanh, do vậy đây vẫn là một việc làm rất nguy hiểm và không nên thực hiện.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!