Tết Hàn thực 2023 rơi vào ngày 3/3 Âm lịch, tức ngày thứ Bảy 22/4 Dương lịch. Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc song Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang những sắc thái riêng. Đây là dịp để người Việt hướng về nguồn cội, tưởng nhớ ân đức tổ tiên.
Vào ngày 3/3 Âm lịch, các gia đình làm bánh trôi, bánh chay cúng ông bà, tổ tiên và không kiêng đốt lửa. Ở nhiều nơi, dân ta cũng làm bánh trôi bánh chay cúng thần hoàng. Những món ăn được nấu trong dịp này làm ra đều được cúng gia tiên với ý nghĩa con cháu một lòng hướng về tổ tiên, nguồn cội. Đặc biệt, trong dịp này người đi xa quê sẽ đoàn tụ cùng gia đình, cùng đi tảo mộ người đã khuất và sum họp bên bữa cơm gia đình.
Cô Lan (Long Biên, Hà Nội) có nghề làm bánh trôi, bánh chay truyền thống cho biết: “Nhà cô có truyền thống làm và bán bánh trôi, bánh chay từ thời mẹ cô tính đến nay phải hơn 40 năm rồi. Một ngày thường cô làm 5kg bột còn vào ngày mùng 1 đầu tháng và Tết Hàn thực thì từ sớm đã có rất đông người xếp hàng mua, trung bình 1 ngày cô phải làm đến hơn 40 kg bột".
Mỗi hộp bánh trôi, bánh chay có giá từ 10.000 - 15.000 tùy vào kích thước.
“Ngày thường cô bán cũng túc tắc còn riêng ngày lễ thì tay chân không ngơi nghỉ, cứ nặn bánh rồi lại mang ra bán liên tục. Hiện nay, người ta sáng tạo ra bánh trôi với nhiều màu sắc nhưng bánh trôi màu trắng đục truyền thống này vẫn được ưa chuộng nhất".
Tháng 3 Âm lịch, thời tiết bắt đầu nóng lên, chuẩn bị bước sang mùa Hè. Người Việt xưa đã sáng tạo ra món bánh trôi, bánh chay là những món ăn nguội, mang tính mát. Món ăn này vị ngọt thanh, rất phù hợp cho những ngày nóng nực.
Bánh chay được làm từ bột nếp với nhân đậu xanh xay nhuyễn ở bên trong ăn cùng với nước bột sắn thanh mát.
Bánh trôi cũng làm từ bột nếp, bên trong là nhân đường, ăn ngọt thơm với vừng được rắc bên trên.
Nhân bên trong mỗi chiếc bánh có thể là đỗ xanh, đường nâu và mè đen.
Bánh trôi, bánh chay truyền thống đã quá quen thuộc với mỗi người dân Việt Nam. Bên cạnh đó, đã có rất nhiều những kiểu biến tấu bánh trôi, bánh chay màu trắng đục truyền thống trở nên màu sắc và nhiều hình dáng hơn bao giờ hết.
Bánh trôi truyền thống qua sự sáng tạo của người làm đã được biến tấu thành các hình dáng và màu sắc vô cùng bắt mắt.
Chị Thùy Giang (Hà Nội) chia sẻ do bản thân yêu bếp, yêu cái đẹp và thích bày vẽ nên đã biến tấu món bánh trôi theo sở thích cá nhân của mình.
“Hàng năm mình muốn cùng các con làm bánh trôi vào Tết hàn thực, muốn các con có nhiều trải nghiệm thú vị và sáng tạo các mẫu bánh trôi nhiều màu sắc là một cách để khơi gợi sự hứng thú của các con. Mình lấy cảm hứng từ dòng bánh nerikiri của Nhật. Khi mới lên mẫu thì sẽ hơi mất thời gian chút, nhưng khi đã có mẫu rồi thì thao tác làm sẽ nhanh hơn, tầm 3-5 phút là xong 1 mẫu” - Chị Giang chia sẻ thêm.
Vẫn là bánh trôi nhưng được gắn thêm một bông hoa làm từ bột trà xanh bên trên. Mỗi chiếc bánh đều được làm thủ công nên mất khá nhiều thời gian tạo hình.
Những chiếc bánh trôi, bánh chay ngũ sắc được làm từ gấc, trà xanh, khoai môn, hoa đậu biếc,… rất bắt mắt.
Phát huy việc sáng tạo hình dáng, màu sắc chiếc bánh trôi là không giới hạn nhưng hồn cốt của bánh trôi, bánh chay là được làm từ gạo nếp truyền thống vẫn được giữ nguyên vẹn. Việc dùng bánh trôi, bánh chay để cúng lễ cũng mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp, nó thể hiện cho văn hóa lúa nước. Cả hai thứ bánh đều được làm từ bột gạo nếp thơm, thành quả lao động vất vả mới có được để dâng lên ông bà, tổ tiên.
Một người dân cho biết ngày bình thường cũng nhiều nơi bán bánh trôi, bánh chay nhưng mỗi năm chị chỉ ăn vào đúng ngày Tết Hàn thực, vừa để thắp hương vừa cảm thấy ăn đúng ngày đặc biệt hơn.
Cùng với đó, bánh trôi bánh chay cũng gợi nhớ đến tích truyện “bọc trăm trứng của mẹ Âu Cơ”. Bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con lên rừng theo mẹ. Bánh chay tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển. Chính vì thế, Tết Hàn thực của người Việt chủ yếu mang ý nghĩa hướng về cội nguồn, tưởng nhớ công lao của những người đã khuất.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!