Cát là một loại vật liệu xây dựng không thể thiếu để phục vụ cho các công trình xây dựng. Trong bối cảnh nguồn cung cấp cát ngày càng khan hiếm, thì loại khoáng sản này càng trở nên có giá trị, được tìm mua và tiêu thụ dưới nhiều hình thức khác nhau. Nghị định số 23 năm 2020 của Chính phủ quy định rất rõ: toàn bộ quy trình khai thác, tiêu thụ, vận chuyển cát sỏi lòng sông đều phải được kiểm soát, giám sát chặt chẽ để ngăn chặn tình trạng khai thác, tiêu thụ cát trái phép hoặc khai thác vượt quá mức so với công suất cho phép. Trong thời gian qua, bằng camera giấu kín, nhóm phóng viên chương trình Chuyển động 24h đã ghi được những hình ảnh và câu chuyện như thế này về hoạt động tiêu thụ cát diễn ra tại địa bàn tỉnh Nghệ An.
Rầm rộ hoạt động tiêu thụ cát tại Nghệ An
Nằm sát ngay bờ sông Lam, bãi tập kết cát ở xóm 1, xã Lĩnh Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An có diện tích lên đến gần 4000 m2. Theo người bán, ở đây có 3 loại cát gồm cát bê tông; cát trát và cát xây đã được phân loại riêng, sẵn sàng bán cho khách có nhu cầu.
Vì số lượng cát rất nhiều nên theo người bán, việc tiêu thụ tại địa phương không xuể. Cát từ đây phần lớn được bán ra ngoại tỉnh.
Trong vai người mua, khi yêu cầu về hóa đơn chứng minh nguồn gốc xuất xứ của lượng cát giao dịch, người phụ trách bán hàng đã không ngần ngại tiết lộ về cách thức để đối phó với cơ quan chức năng khi bị kiểm tra trên đường.
Cách đó không xa, vị trí này lại là một bến bãi khác nằm trên địa bàn huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An. Cát không thiếu nhưng người mua đề cập đến yêu cầu có hóa đơn chứng minh nguồn gốc khi giao dịch thì yêu cầu này lại khó có thể được đáp ứng. Theo lý giải người bán, cát không có hóa đơn là vì đã cấp vào các công trình khác.
Vì việc mua bán cát được tính theo từng xe chứ không theo m3 như thông thường nên để chở gia tăng thêm được nhiều cát nhất trên một chuyến hàng, hầu như các xe đều được chất đầy và đắp ngọn cao hơn rất nhiều so với thùng xe.
Như chiếc xe này là một minh chứng. Sau khi đắp đầy cát, công đoạn che chắn, phủ bạt được thực hiện rất kỹ càng để che giấu hành vi chở quá tải của mình. Từ bến bãi này, những chuyến xe lặc lè cát cứ thế tiến thẳng ra quốc lộ để tham gia giao thông.
Theo Nghị định 23/2020 của Chính phủ quy định, mỗi chuyến vận chuyển cát, sỏi cần phải có giấy tờ hợp lệ kèm theo, bao gồm hóa đơn cho bên mua, chứng từ về nguồn gốc cũng như khối lượng cát, sỏi được vận chuyển. Sở dĩ, quy định chặt chẽ như vậy, để ngăn chặn, không tiếp tay cho hoạt động khai thác tài nguyên lậu, gây thất thoát tài nguyên khoáng sản quốc gia và tiền thuế cho ngân sách nhà nước.
Đến thời điểm này, những chia sẻ của một số người phụ trách bán hàng ở bến cát như vừa rồi thì cũng chỉ là dấu hiệu của việc mua bán, tiêu thụ cát không hóa đơn chứng từ. Để có thể khẳng định chính xác, cần phải có sự vào cuộc xác minh của cơ quan chức năng.
Trong khi chờ kết luận cuối cùng thì một vấn đề đặt ra lúc này: vậy số cát đang được kinh doanh tiêu thụ có nguồn gốc từ đâu? Những ghi nhận tiếp theo tại một điểm mỏ được cấp phép khai thác cát ở địa phương này.
Khó giám sát công suất và trữ lượng khai thác của mỏ cát
Mỏ khai thác cát trên sông Lam, đoạn chảy qua địa bàn giáp ranh giữa 2 xã Khai Sơn và Vĩnh Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An. Theo quy định, doanh nghiệp phải cắm mốc, thả phao để nhận diện vị trí ranh giới mỏ được phép khai thác - nhưng tìm đỏ mắt cũng chẳng thấy.
Theo biên bản làm việc của xã với doanh nghiệp vào ngày 2.12 mới đây, phía doanh nghiệp cho rằng, do ảnh hưởng bởi mưa lũ nên mốc giới đã bị nước cuốn trôi. Trong thời gian chờ bổ sung, mỏ cát cam kết hoạt động đúng trong phạm vi, ranh giới được cấp phép.
Trên giấy tờ, doanh nghiệp khai thác đăng ký 3 phương tiện tàu hút kiêm tàu chở hoạt động. Tuy nhiên, tại thời điểm ghi hình, phóng viên lại phát hiện ở khu vực cấp phép khai thác, cùng lúc có tới 5 phương tiện dàn hàng ngang hút cát.
Theo phương án của doanh nghiệp, cát hút lên sẽ được vận chuyển về điểm tập kết để bơm lên bãi. Có thời điểm, chúng tôi phát hiện cùng lúc có 4 tàu hút - bơm cát lên bãi. Các tàu tại những thời điểm ghi hình là của đơn vị nào thì hiện chưa rõ.
Theo người phụ trách bán hàng, ở đây không bao giờ lo thiếu cát. Cát bơm lên đến đâu sẽ được tiêu thụ hết đến đó. Tại bến, lúc nào cũng có 2 máy múc túc trực để sẵn sàng bốc cát lên xe.
Đúng như những gì người phụ trách bán hàng nói, theo ghi nhận của phóng viên, bến cát này hoạt động cả ngày lẫn đêm. Thậm chí, việc bốc xếp cát diễn ra rầm rộ hơn vào buổi tối. Trong khi theo giấy phép được cấp, và đăng ký của doanh nghiệp, bến bãi chỉ hoạt động trong giờ hành chính, nghĩa là chỉ đến 5 giờ chiều mà thôi.
Thời điểm phóng viên có mặt cùng lãnh đạo xã Lĩnh Sơn, khi các xe đến lấy hàng, nhân viên tại bến đã ra dấu hiệu cho các xe này quay đầu.
Kể từ lúc vào bến, trung bình chỉ mất khoảng 30 phút đã bốc hàng xong. Dựa vào tần suất và lượt các phương tiện ra vào bến chở cát mới thấy, địa điểm tập kết này có quy mô lớn và hoạt động rầm rộ như thế nào.
Nếu như chỉ dựa vào văn bản tự báo cáo của doanh nghiệp với địa phương- thì dĩ nhiên không có chuyện doanh nghiệp khai thác vượt công suất cho phép. Trong khi, công suất khai thác tối đa trong cả năm của mỏ cát này chỉ là 30.000m3 mà thôi.
Thực tế, qua tìm hiểu, trên giấy tờ phía doanh nghiệp đều được cấp phép khai thác theo quy định nhưng với công suất hàng năm rất khiêm tốn. Vậy một vấn đề đặt ra lúc này cho các cơ quan quản lý tại địa phương, làm sao để giám sát hoạt động khai thác cát của các doanh nghiệp có đúng như công suất được cấp phép hay không? Từ điểm tập kết cát sau khi khai thác, cát tiếp tục được vận chuyển đi khắp nơi tiêu thụ.
Đường đi của những chuyến xe chở cát từ Nghệ An
Khoảng 18h50 phút ngày 9-12, sau khi chất đầy cát, chiếc xe đầu kéo này bắt đầu lăn bánh rời khỏi bến ở xóm 1, xã Lĩnh Sơn, huyện Anh Sơn.
Chiếc xe đi thẳng quốc lộ 7A rồi leo lên Cao tốc Bắc - Nam, tại nút giao Diễn Châu.
Sau khi di chuyển quãng đường khoảng 140 cây số từ Nghệ An ra Thanh Hoá, chiếc xe đã rẽ xuống qua nút giao Đồng Thắng . Điểm đến cuối cùng là một trạm trộn bê tông nằm trên địa bàn xã Đông Quang, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hoá.
Nhiều ngày bí mật theo dõi, chúng tôi phát hiện, hướng di chuyển chủ yếu của các xe đầu kéo chở cát từ Nghệ An ra Thanh Hoá. Thời điểm này, đi cao tốc Bắc- Nam chưa mất phí lại thêm giao thông thuận lợi, không phải qua nhiều địa bàn - nên các tài xế đều ưu tiên chọn cung đường này.
Theo người bán, trung bình một xe đầu kéo có thể chở được từ 28-30 m3 cát. Như vậy nếu tính với giá bán cả xe thì mỗi m3 chỉ có giá khoảng 85.000 đồng. Mức giá này khá rẻ nhưng cước vận chuyển mỗi chuyến ra Thanh Hóa lại cao gấp hơn hai lần.
Khoảng 20 giờ ngày 10-12, tiếp tục bám theo một xe đầu kéo khác chở cát rời bến. Khi vừa lên cao tốc, phát hiện bị ghi hình, phương tiện này lập tức chuyển hướng rẽ xuống nút giao đi vào tuyến quốc lộ 48B, thuộc địa bàn huyện Quỳnh Lưu- tỉnh Nghệ An. Nhanh chóng sau đó, chiếc xe lại bất ngờ rẽ vào tuyến đường cụt trong rừng để bỏ chạy. Biết không còn đường lui, sau quãng đường khoảng 6 cây số, tài xế đã vội vàng nâng ben, đổ tất cả số cát chở trên xe xuống khu đất trống. Toàn bộ quá trình này đều lọt vào ống kính ghi hình.
Nhận được thông tin phản ánh, Đội Cảnh sát giao thông huyện Quỳnh Lưu đã kịp thời có mặt ở hiện trường chặn chiếc xe khi tài xế vừa quay đầu nhằm tẩu thoát. Tài xế khai nhận, theo lộ trình sẽ chở cát ra Thành phố Thanh Hoá. Do bị phát hiện nên đã thay đổi đường đi. Còn việc đổ cát được thực hiện theo sự chỉ đạo của chủ xe.
Tiến hành đo đạc, các cán bộ cảnh sát giao thông huyện Quỳnh Lưu còn phát hiện xe đầu kéo đã được cơi nới, hàn cứng thành thùng để gia tăng chiều cao thêm 10 cm. Tại thời điểm kiểm tra, tài xế không xuất trình được hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc xuất xứ của toàn bộ số cát vận chuyển trên xe.
Cùng trong thời điểm này, nhóm phóng viên còn phát hiện điểm tập kết cát trái phép rộng hàng nghìn m2 dưới chân cầu Hổ, phường Mai Lâm, thị xã Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hoá. Chủ bãi tiết lộ, toàn bộ số cát được vận chuyển từ Nghệ An ra Thanh Hóa để kinh doanh. Thời điểm làm việc với cán bộ địa phương, chủ bãi không xuất trình được các giấy tờ liên quan đến nguồn gốc của hàng nghìn m3 cát đang tập kết tại đây.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!