Tượng đài 10 nữ liệt sỹ dân quân Lam Hạ được đặt tại Khu Đền thờ liệt sỹ và di tích lịch sử, văn hoá tỉnh.
Về Hà Nam, tìm đến địa danh Lam Hạ, là tìm tới những ký ức không thể nào quên về một thời đạn bom khốc liệt trong những năm tháng chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta. Xã Lam Hạ xưa (nay là phường Lam Hạ, thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam) là một trọng điểm giao thông quan trọng, trên tuyến đường huyết mạch từ hậu phương miền Bắc, chi viện sức người, sức của cho tiền tuyến miền Nam, đã trở thành mục tiêu đánh phá ác liệt của kẻ địch.
Quần thể di tích nằm trầm mặc trong nắng sớm
Để bảo vệ thị xã Phủ Lý và những vùng lân cận, ngày 5/8/1965, Đại đội dân quân phòng không xã Lam Hạ được thành lập, gồm 87 người, là những thiếu nữ dân quân đã không sợ gian khó, không sợ hy sinh, chiến đấu kiên cường, góp phần bẻ gãy ý đồ của đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc. Trận địa pháo Lam Hạ năm xưa là tuyến phòng thủ vô cùng quan trọng, giữ cho giao thông thông suốt bởi cây cầu sắt bắc ngang sông Châu và một ga tàu lửa ở giữa thị xã Phủ Lý ngày ấy.
Những tấm bằng Tổ quốc ghi công khơi dậy lòng yêu nước
"Tôi được bậc cha chú trong làng kể lại, họ là những cô gái tuổi còn rất trẻ, vừa mới rời ghế trường cấp 3, người là nông dân, giáo viên, công nhân. Mười cô gái ấy cùng sinh ra, lớn lên, cùng chiến đấu và anh dũng ngã xuống trên mảnh đất quê hương Lam Hạ. 10 cô hy sinh ở các trận địa khác nhau, lúc đó các cô mới chỉ khoảng trên dưới 20 tuổi mà thôi. Thời gian đầu, chị em phân công luân phiên trực chiến, còn lại vẫn thường xuyên chăm lo công việc đồng áng và việc nhà. Nhiều người ra trận địa trực chiến mà quần áo, tay chân, đầu óc còn vương mùi bùn đất."- Chủ tịch UBND Phường Lam Hạ Nguyễn Quỳnh Hưng xúc động chia sẻ ký ức hào hùng của những người con gái Lam Hạ một thời.
Chủ tịch UBND Phường Lam Hạ Nguyễn Quỳnh Hưng chia sẻ với PV VTV Times
Thông tin từ Bảo tàng lịch sử Việt Nam cũng ghi rõ: "Trong những ngày đầu cuộc chiến, các nữ dân quân tuổi đời từ 16 đến 24 của hai thôn Đình Tràng, Đường Ấm đã anh dũng chiến đấu và hy sinh ngay trên mâm pháo... Họ là những cô gái tuổi còn rất trẻ, vừa mới rời ghế trường cấp 3, người là nông dân, giáo viên, công nhân. Mười cô gái ấy cùng sinh ra, lớn lên, cùng chiến đấu và anh dũng ngã xuống trên mảnh đất quê hương Lam Hạ. 10 cô hy sinh ở các trận địa khác nhau, lúc đó các cô mới chỉ khoảng 16-22 tuổi mà thôi.
Tại trận địa pháo 37 ly, ngày 1/10/1966 có 6 cô hy sinh gồm: Cô Đinh Thị Tâm (sinh năm 1948), Trần Thị Tuyết (sinh năm 1947), Phạm Thị Lan (sinh năm 1944), Vũ Thị Phương (sinh năm 1943), Nguyễn Thị Thu (sinh năm 1948) và Nguyễn Thị Thi (sinh năm 1950). Còn trận địa pháo 57 ly ở Đường Ấm, ngày 9-10-1966 có cô Nguyễn Thị Thuận (sinh năm 1948), Trần Thị Thẹp (sinh năm 1944) và Nguyễn Thị Oánh (sinh năm 1942) cũng anh dũng hy sinh. Trên trận địa pháo 57 ly ở Hòa Lạc, ngày 7-7-1967, cô Đặng Thị Chung (sinh năm 1944) hy sinh."
Những khẩu pháo chiến đấu của nữ dân quân Lam Hạ được trưng bày tại khuôn viên Đền Liệt sỹ Hà Nam.
Mười cô gái Lam Hạ hy sinh không cùng một ngày giống như mười cô gái thanh niên xung phong tại Ngã ba Đồng Lộc (Hà Tĩnh), song tất cả đều là những anh hùng liệt sĩ bất tử với thời gian, sống mãi với tuổi mười sáu, đôi mươi, mười bông hoa thép trên vùng đất Lam Hạ. Suốt hơn 50 năm qua và chắc chắn rằng cả mãi về sau này, những câu chuyện về 10 cô gái Lam Hạ vẫn còn tươi nguyên trong ký ức của bà con, cô bác, người dân địa phương. Từ lâu rồi nhân dân vẫn thường gọi họ là Mười nữ Anh hùng Lam Hạ.
Để ghi nhớ, vinh danh và tưởng nhớ chiến công của mười liệt sĩ dân quân xã Lam Hạ, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Hà Nam đã xây dựng đền thờ mười liệt sĩ dân quân Lam Hạ ngay tại ụ pháo nơi các cô đã hy sinh. Nơi ghi dấu chiến công và sự hy sinh của mười cô gái Lam Hạ mãi là địa chỉ đỏ, là di tích lịch sử ghi nhận sự hy sinh dũng cảm của các cô. Ngày nay, nhắc đến các cô như một niềm tự hào riêng của người dân Lam Hạ cũng như toàn thể nhân dân Hà Nam.
"Trong thời gian tới tỉnh Hà Nam sẽ tiếp đầu tư xây dựng để khu di tích Lam Hạ ngày càng khang trang, trở thành di tích lịch sử cách mạng xứng tầm, một địa chỉ khơi dậy lòng yêu nước cho nhân dân cả nước, đặc biệt là thế hệ trẻ" – Chủ tịch UBND Phường Lam Hạ Nguyễn Quỳnh Hưng thông tin.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!