Cứ đầu năm là không ít người lại rỉ tai nhau về việc đi xem bói, thậm chí nhiều người còn nghiện xem bói, coi đó là những liều thuốc tinh thần, trong khi rõ ràng nhiều thứ nghe thật phi lý và hoang đường. Các thầy bói hành nghề mê tín dị đoan này đang làm cách nào để thao túng được tâm lý nhiều người đến vậy?
Hiệu ứng Barnum là gì?
Những người chuyên cung cấp trầu cau cho cô đồng "Đúng nhận, sai cãi" ở Hải Dương hẳn chắc đang đau đầu vì lượng trầu cau giờ biết tiêu thụ đi đâu. Hay chị áo vàng trót đặt tiền nhờ bà Lựu ở Thái Bình gọi vong để chữa bệnh thoát vị đĩa đệm thì giờ đã nhận ra, địa chỉ mà chị nên tìm đến phải là các cơ sở y tế mới đúng.
Cô đồng "Đúng nhận, sai cãi" ở Hải Dương.
Bà Lựu ở Thái Bình được phản ánh trong phóng sự ở Chuyển động 24h.
Ngẫm cũng hài hước, quả cau hay vong trẻ nhỏ có thể giúp cô đồng, bà bói phán vanh vách tiền kiếp hậu kiếp của khách hàng, nhưng chẳng thể giúp chủ nhân của nó đoán được ngày nào sẽ phải bổ cau tại trụ sở công an.
Thậm chí có khán giả của Fanpage VTV24 còn chia sẻ câu chuyện, ngày trước bạn từng đi xem bói. Bà thầy bói vừa thắp nhang xong thì kêu bị nhập hồn, đang phán mấy câu thì có khách bên ngoài tới gõ cửa mua khô gà, bà bèn rùng mình một cái cho hồn xuất khỏi người để bán khô gà đã; bán xong xuôi thì lại hít miếng nhang khói để nhập hồn phán tiếp… Chuyện hài hước đến thế mà không hiểu sao lại có nhiều người vẫn đến xem bói như vậy.
Bởi có một thực tế cũng khá kì lạ, qua những lời thầy bói phán, chúng ta luôn thấy dù ít dù nhiều, họ vẫn nói đúng một số điểm khiến mình phải gật gù công nhận. Vậy thầy bói quả là có sức mạnh tâm linh thật hay có điểm mù của khoa học mà ta chưa được biết? Trong quá trình tìm hiểu đề tài này, chúng tôi tìm đến với lý giải từ hiệu ứng Barnum.
Hiệu ứng Barnum là gì? Nó được đặt theo tên của một nghệ sĩ xiếc người Mỹ thế kỉ 19 với biệt tài thao túng tâm lý khán giả để tạo ra những màn trình diễn bất ngờ. Nhà tâm lý học Bertram Forer đã xác minh hiện tượng này bằng một thí nghiệm nhỏ với 39 sinh viên. Ông đưa ra một bài kiểm tra tính cách và hứa hẹn trả kết quả riêng cho từng cá nhân. Tuy nhiên, ông gửi chung cho tất cả một đáp án duy nhất. Thế nhưng, các sinh viên đọc xong đều tưởng rằng đáp án đó chỉ viết riêng cho họ và nó rất chính xác.
Bởi Forer đã sử dụng một bản mô tả nhân cách tổng quát đến mức mọi sinh viên đều nhận đó là của chính mình, kiểu như: "Bạn luôn khao khát được yêu mến, ngưỡng mộ." hay "Tuy sở hữu vẻ ngoài cứng rắn, bên trong bạn lại là người hay lo lắng, bất an".
Từ hiệu ứng Barnum, hãy cùng mục Điểm tuần của Chuyển động 24h phân tích lại cách mà bà Lựu ở Thái Bình đã thực hiện với các khách hàng của mình.
Chốt lại, thầy bói đa phần đều nói những điều chung chung mà ai cũng thấy đúng đúng, như: xây nhà từ trên đống đất, nhà cô đang ở ngày sáng hơn tối. Đúng nhận mà có sai đâu khỏi cãi.
Thầy bói đa phần đều nói những điều chung chung mà ai cũng thấy đúng đúng
Thêm một ví dụ nữa, khi lướt mạng xã hội, nhiều khán giả cũng đã vui vẻ tự nguyện click vào những ứng dụng có những lời mời chào rất khiêu khích, như là: 10 năm nữa bạn sẽ thế nào? Hay 5 thay đổi lớn nhất của bạn trong năm 2023 là gì? Và đáp án luôn hiện ra là một đáp án có thể gán cho tất cả những ai cùng click vào.
"Tiền mất, tật mang" vì mê tín dị đoan
Xem bói để giải tỏa tâm lý thì không sao, nhưng với những kẻ lợi dụng tâm linh buôn thần bán thánh để trục lợi thì cái giá mà các nạn nhân phải trả khi trót sa chân vào lại không hề rẻ chút nào.
Đã hơn 1 năm kể từ ngày bị lừa, đến giờ bà Nguyễn Thị Lăng (phường Hiến Thành, Kinh Môn, Hải Dương) vẫn đau đáu với một bài học quá đắt lúc tuổi đã gần 70. Khi người con trai bị ung thư hạch giai đoạn cuối, bệnh viện trả về, bà đã cầu cứu đến một cô đồng với lời hứa sẽ giúp anh sống thêm được 3 năm nữa.
Thế nhưng chỉ sau 3 ngày làm lễ, con trai mất, gần 70 triệu tiêu tan, còn bà thì đau ốm hơn 1 năm nay vì buồn phiền.
Bà Lăng chia sẻ: "Cô ấy bảo bây giờ em nó như thế này rồi thì bà phải làm 1 canh đàn 130 triệu, bây giờ cũng không có đủ đâu nên cháu tiện làm canh đàn của cháu đây thì cháu chung với bà 1 nửa, thì bà phải nộp 65 triệu".
Tôi cũng nghĩ lúc bấy giờ kể cả sống được bao nhiêu cũng tốt, được 2 - 3 năm thì tốt quá".
Bà Nguyễn Thị Lăng vẫn đau đáu với một bài học quá đắt lúc tuổi đã gần 70
Con cái lặng yên, tôi không dám bảo ai, tôi đi vay mượn tôi làm. Tôi vừa đưa cho nó hớt tay xong nó bảo Bà ơi, bà đưa cho cháu 65 triệu thật nhưng ai hỏi bà bảo 5 triệu thôi nhớ. Tôi giật mình bảo Chết rồi! Thế này bị lừa rồi. Thế là sau đúng 3 ngày, cháu quay cuồng rồi đúng 2h chiều cháu đi. Thế là tiêu tan hết, cứ ngậm ngùi lặng yên thôi, con thì mất, tiền thì cũng mất".
Chiêu thức vòi tiền
Chứng kiến những câu chuyện thương tâm trên, nhiều người sẽ nghĩ rằng "dại quá, sao lại dại thế chứ"... Nhưng người trong cuộc mới hiểu. Với những người đang "yếu bóng vía", đang gặp phải những vấn đề khó khăn trong cuộc sống và cần một điểm tựa tâm linh giúp họ tin tưởng vượt qua hoạn nạn thì những lời hù hoạ của cô đồng, bà bói sẽ là đòn chí tử để họ xuống tiền. Công thức dọa ma như thế nào?
Bước 1: Sử dụng biện pháp ngẫu nhiên, nói trúng những điều khiến khách hàng thấy đúng và tin tưởng.
Bước 2: Sau khi đã bắt thóp khách hàng, "thầy bói" sẽ nói đến những lý do mang tính tâm linh mà không ai có thể chứng minh được. Ví dụ như: kiếp trước con có tội, kiếp này con phải trả nợ. Cùng với đó là những lời lẽ mang tính hù dọa như: sắp tới còn hạn nặng hơn, chú ý sức khỏe, chú ý người này, người khác... khiến cho người xem bói càng thêm lo lắng, bất an.
Bước 3: Đưa ra phương án để giải quyết, đó là làm lễ. Đây là công đoạn cuối để thu tiền. "Thầy" bói sẽ cố gắng đưa ra một hậu quả rất khốc liệt nếu không làm lễ, kèm theo là lời nói: "Tôi chỉ giúp chứ không lấy công", nhưng khách hàng luôn bị mất rất nhiều tiền để làm lễ tán hạn.
Dĩ nhiên, trách kẻ buôn thầy bán thánh thì cũng phải trách những người tạo điều kiện cho họ lộng hành. Như trường hợp một cô gái 25 tuổi tại Tuyên Quang bị hóc xương gà. Bệnh viện thì không tới mà lại tới nhà thầy làm phép chữa mẹo. Mẹo đâu chả hết, chỉ biết khi vào viện thì dị vật đã cắm sâu vào thành thực quản tạo thành ổ áp xe, suýt chút nữa thì thủng thực quản.
Tại các quốc gia châu Á, bói toán là một ngành hái ra tiền. Ở Nhật Bản và Hàn Quốc, xem bói không phải là mê tín dị đoan. Chúng được nhìn nhận như một bản sắc văn hóa, lời khuyên hay một phong tục cầu may. Thậm chí, nhiều ứng dụng cho việc bói toán, hoặc dự đoán hung cát cho ngày mới đã được phát triển và kinh doanh khá tốt.
Thậm chí, nếu cách đây vài năm, con robot có khả năng bói toán của Lavot Lab mà tiếp tục được triển khai nghiên cứu ứng dụng thành công tại Hàn Quốc, thì không khéo nó lại khiến cơ số thầy bói ở quốc gia này thất nghiệp.
Chúng ta đang sống trong thời đại mà mỗi buổi sáng thức dậy lại thấy một ngành nghề nào đó có khả năng bị khai tử bởi sự thông minh của trí tuệ nhân tạo. Thế nhưng vẫn có những lời nhắc nhở từ xa xưa mà vẫn chính xác cho tới ngày nay, ví như: Thầy bói thầy số thầy đồng. Nghe ba thầy ấy cái lông chẳng còn.
Nghe màn bóc trần các mánh khóe của các thầy bói trên đây, nhiều khán giả cũng sẽ nghĩ lại "Sao mình dễ bị lừa thế nhỉ?" hay "Sao không nhận ra sớm hơn..". Thật ra ngay từ lúc quyết định đi xem bói nghĩa là tâm lý chúng ta đã dễ bị lay động vì một vấn đề gì đó trong cuộc sống và đang muốn đi tìm một niềm tin, một hy vọng để bấu víu rồi. Cộng với khả năng thao túng tâm lý của những người tự xưng là thấu được chuyện tương lai - quá khứ thì khó tránh việc khi đó chúng ta không còn tỉnh táo suy xét những lời họ phán. Vậy nên tốt nhất, ngay từ đầu, hãy đặt niềm tin vào bản thân mình thay vì đi tìm niềm tin ở các thầy bói.
 Cô đồng "áp vong gọi hồn" ở Thái Bình bị phạt 3 triệu đồng VTV.vn - Dù tuyên truyền mê tín dị đoan, nhưng khi đối diện với các cơ quan chức năng, bà Lựu (xã Đông Quan, huyện Đông Hưng, Thái Bình) vẫn không thừa nhận hành vi vi phạm. |  Vạch trần chiêu trò áp vong, gọi hồn lừa đảo VTV.vn - Xã Đông Quan, huyện Đông Phong, tỉnh Thái Bình đang tồn tại tình trạng bói toán bằng hình thức "áp vong, gọi hồn", mê tín dị đoan nhằm trục lợi bất chính. |  Tràn lan truyền bá mê tín dị đoan trên mạng xã hội VTV.vn - Xem bói, giải hạn online - tiện ích của công nghệ số khiến mê tín dị đoan được truyền bá tràn lan, mất kiểm soát và nhiều nạn nhân đã mất tiền, thậm chí mất cả mạng. |
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!