Từ năm 2009 đến nay, Việt Nam đã có 9 di sản tư liệu được chương trình Ký ức thế giới của UNESCO ghi danh như mộc bản triều Nguyễn, bia tiến sĩ tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm, thơ trên kiến trúc cung đình Huế… Những di sản này góp phần làm nên niềm tự hào của văn hóa Việt Nam với thế giới. Thế nhưng, di sản tư liệu chưa được quy định trong luật di sản văn hóa cũng như bất cứ văn bản quy phạm pháp luật nào của Việt Nam. Chính vì vậy, việc nhận diện và bảo vệ loại hình di sản này còn gặp khó khăn.
“Chưa có một cơ quan quản lý Nhà nước nào được giao nhiệm vụ thực hiện chức năng nhiệm vụ quản lý Nhà nước về di sản tư liệu, để có thể ban hành, cũng như có hành lang pháp lý đối việc bảo vệ di sản tư liệu của Việt Nam. Đối với 9 di sản tư liệu đã được UNESCO ghi danh, chúng ta cũng chưa có biện pháp phù hợp hay quy định về bảo vệ và phát huy giá trị”, bà Lê Thị Thu Hiền – Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Bộ VHTT-DL cho hay.
Nhà nước quản lý đã gặp khó nhưng di sản tư liệu do người dân lưu giữ còn khó hơn. Các di sản tư liệu Hán Nôm như sắc phong, bia ký, văn bằng… phần lớn được lưu giữ ở nhà thờ dòng họ, tư gia ở một số nơi, cất giữ chưa đúng cách. Thậm chí, một số di sản được UNESCO vinh danh như mộc bản trường học Phúc Giang hay Hoa sứ trình đồ đều do các dòng họ tự bảo quản, nhiều khi không có sự thống nhất.
Hiện, chưa có thống kê đầy đủ về các di sản tư liệu quý của Việt Nam cũng vì chưa có hành lang pháp lý. Luật di sản văn hóa sửa đổi trình Quốc hội vào tháng 5 tới là lần đầu tiên bổ sung các quy định loại hình di sản này. Nhìn ra thế giới, di sản tư liệu được đặc biệt chú trọng. Nhiều quốc gia đã quy định di sản tư liệu trong luật di sản văn hóa như Pháp, Tây Ban Nha, Hàn Quốc.
Nguồn di sản tư liệu dù phong phú nhưng không được quản lý tốt thì sẽ sớm dẫn đến hư hại, mất mát. Không ít bia đá đang phơi mình dưới phong sương, nhiều thư tịch cổ dần mục nát, chưa kể thất thoát thư tịch cổ Việt Nam ra nước ngoài. Cùng với các loại hình di sản khác, di sản tư liệu là tài sản vô giá, phản ánh thành tựu sáng tạo của đất nước, dân tộc qua các thời kỳ. Vì thế, để di sản tư liệu có thể kể câu chuyện lịch sử của cha ông một cách sinh động, gần gũi, cần có một hành lang pháp lý rõ rang trong bảo tồn, phát huy giá trị của di sản.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!