Tình cảm đặc biệt Việt Nam - Ấn Độ xuất phát từ sự đồng cảm khi hai nước cùng đấu tranh chống lại chủ nghĩa thực dân trong thế kỷ thứ 19 và nửa đầu thế kỷ 20 khi Việt Nam còn là thuộc địa của Pháp và Ấn Độ khi đó còn là thuộc địa của Anh. Thắng lợi của cách mạng Việt Nam năm 1945 đã trở thành tấm gương cổ vũ cho phong trào đấu tranh giành lại độc lập cho đất nước này từ thực dân Anh vào năm 1947.
Tháng 10/1954, Thủ tướng Ấn Độ Jawaharlal Nehru - người đứng đầu Chính phủ nước ngoài đầu tiên tới Hà Nội chỉ vài ngày sau khi Thủ đô nước Việt Nam được giải phóng. Bốn năm sau đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã chính thức tới thăm Ấn Độ.
Ông Nguyễn Dy Niên khi đó là một trong rất ít những sinh viên Việt Nam đầu tiên du học tại Ấn Độ và là phiên dịch cho Bác Hồ tại cuộc gặp gỡ lịch sử này. Ông nói: “Hai nhà lãnh đạo đã kết nối hai dân tộc chúng ta là Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Jawaharlal Neru, hai người đã từng gặp nhau ở châu Âu những năm 1920. Trong lần thủ tướng đến Việt Nam có con gái là Indiragandi sau này là Thủ tướng Ấn Độ và từ chuyến đi đầu tiên ấy, Bác Hồ đã nhận bà Indiragandi là con nuôi của mình. Và rất đặc biệt, trong những công hàm chính thức của Chính phủ Ấn Độ gửi Chính phủ Việt Nam, bao giờ cuối bức thư cũng đề là cháu của Bác Hồ: Indiragandi, chứ không ký là Thủ tướng Ấn Độ, điều này thể hiện một tình cảm hết sức thân mật, sâu sắc”.
‘ Hồ Chủ tịch với Thủ tướng Neru là một trong những điển hình về tình bạn của các lãnh tụ. Ảnh: KT
Mối quan hệ bang giao Việt Nam - Ấn Độ được hình thành từ nền móng vững chắc do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Neru xây dựng từ cách đây gần 60 năm tạo động lực để hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ vào năm 1972. Trong giai đoạn Việt Nam gặp khó khăn thời chiến cũng như khi Việt Nam bị bao vây cấm vận thì Ấn Độ là quốc gia đầu tiên ngoài khối xã hội chủ nghĩa giúp đỡ Việt Nam, chủ yếu là lương thực.
Ông Hà Minh Huệ, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội hữu nghị Việt Nam - Ấn Độ chia sẻ: “Năm 1972, Ấn Độ thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ với Việt Nam, đây là dấu mốc hết sức quan trọng trong mối quan hệ chính thức và cho đến nay, mối quan hệ đó thành quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, là quá trình có sự gắn kết với nhau như cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng năm 1980 khi sang thăm Ấn Độ từng phát biểu: “Mối quan hệ hữu nghị Việt Nam - Ấn Độ trong sáng như bầu trời không một gợn mây”. Lúc đó tôi cũng có mặt ở đó”.
Năm 2007, Việt Nam và Ấn Độ đã chính thức nâng quan hệ hai nước lên tầm quan hệ đối tác chiến lược với việc tăng cường hợp tác về chính trị theo hướng ngày càng gắn bó và tin cậy. Mối quan hệ đối tác chiến lược cho phép hai bên mở rộng và triển khai tất cả các lĩnh vực hợp tác từ kinh tế thương mại đầu tư đến hợp tác trong lĩnh vực an ninh, quốc phòng, khoa học giáo dục, văn hóa, du lịch, nông nghiệp. Đây là sự kiện trọng đại đánh dấu bước tiến mới trong quan hệ hai nước ở tầm vĩ mô, mở đường cho sự phát triển sâu rộng của quan hệ hợp tác song phương trên tất cả các lĩnh vực. Hiện tại, Việt Nam đang luôn là đối tác ưu tiên hàng đầu trong "chính sách hướng Đông"của Ấn Độ.
Với nền móng vững chắc, quan hệ Việt - Ấn ngày càng được củng cố và phát triển. Trên cơ sở của mối quan hệ truyền thống với Việt Nam qua nhiều thập kỷ và hiện tại khi hai nước đã trở thành đối tác chiến lược thì những tác động của "chính sách hướng Đông" sẽ tạo thêm cơ hội cho đất nước gần 1,3 tỷ dân hội nhập sâu hơn vào khu vực Đông Á và ASEAN, trong đó Việt Nam sẽ là điểm kết nối giữa Ấn Độ với Cộng đồng ASEAN sẽ được hình thành vào năm 2015.