Tại hội thảo, nhiều học giả đã có chung nhận định: Tình hình biển Đông có những thay đổi tích cực kể từ Hội thảo biển Đông lần thứ nhất cách đây 5 năm. Tuy nhiên, do vẫn còn sự khác biệt giữa các bên trong áp dụng luật pháp quốc tế, cùng với đó là sự thiếu quyết tâm trong việc xây dựng một cơ chế hợp tác trong quản lý tranh chấp và ngăn ngừa xung đột trên biển Đông, đã làm cho khu vực này vẫn tiềm ẩn những căng thẳng có thể trở thành xung đột nóng.
Điểm tích cực dễ nhận thấy nhất về tình hình biển Đông thời gian gần đây, theo các học giả, đó là các bên đã kiềm chế không để xảy ra xung đột, đồng thời thúc đẩy hợp tác để kiềm chế xung đột. Thay vì đối đầu, văn hóa hợp tác giữa các bên liên quan đã được củng cố thêm một bước.
Ông Ralf Emmers, Trường Nghiên cứu Quốc tế S.Rajaratnam, Singapore phát biểu: “Tôi thấy có hai tiến triển tích cực: đầu tiên là việc Trung Quốc đã bắt đầu tham vấn chính thức về COC. Tôi nghĩ đây là một bước chuyển biến lớn vì trước đây Trung Quốc có quan điểm khá cứng rắn về quá trình tham vấn COC. Thứ hai là chuyến thăm của Thủ tướng Trung Quốc đến các nước ĐNA. Trong chuyến thăm này, khái niệm về khai thác chung đã được đề cập và đã thảo luận”.
Trong 5 năm tới, biển Đông theo dự báo vẫn là một trong những khu vực tranh chấp phức tạp nhất thế giới. Chủ nghĩa dân tộc quá khích đã xuất hiện và gia tăng trong một số nước, xu hướng tăng cường vũ trang, bán vũ trang đang mạnh dần lên, lòng tin giữa các bên liên quan tiếp tục suy giảm. Những xu hướng này sẽ làm cho tình hình biển Đông diễn biến phức tạp hơn.
Giáo sư Clive Symmons, Đại học Trinity, Dublin Ireland nhận xét: “Yêu sách về quyền lịch sử của Trung Quốc trong thời gian vừa qua cùng với thời gian, chúng ta thấy đã có sự thay đổi. Ban đầu Trung Quốc giới hạn quyền lịch sử với quyền đánh cá và sau đó, Trung Quốc đã thay đổi yêu sách với cả tài nguyên ở đáy biển bao quanh 200 hải lý của quần đảo Trường Sa, đây là những yêu sách tiêu cực có ảnh hưởng đến quá trình giải quyết tranh chấp”.
Bà Li Jianwei, Giám đốc trung tâm nghiên cứu Nam Hải, Viện nghiên cứu Nam Hải, Trung Quốc kiến nghị: “Các biện pháp cụ thể cần được tiến hành để có thể thúc đẩy cam kết thực hiện từ DOC sang COC. Tôi cũng biết rằng giải quyết những tranh chấp về nghề cá là rất khó khăn, các bên liên quan cần ngồi lại với nhau để đàm phán giải quyết vấn đề này. Ví dụ như Trung Quốc và Việt Nam đã đàm phán được đường dây nóng để giải quyết những vụ việc liên quan đến nghề cá”.
Ông Ralf Emmers cũng cho rằng: “Chúng ta cần những biện pháp cụ thể để giảm căng thẳng, chẳng hạn như có giải pháp để đối phó với những sự kiện liên quan đến đánh bắt cá để tránh những sự kiện liên quan đánh bắt cá bị đẩy thành khủng hoảng ngoại giao”.
Trong phiên khai mạc, Phó Tổng thư ký ASEAN đã chuyển giúp thông điệp của Tổng Thư ký ASEAN Lê Lương Minh khẳng định: ASEAN có vai trò quan trọng đóng góp cho hòa bình, ổn định ở biển Đông vì ASEAN có 8 nước ven biển Đông, trong đó có 4 nước yêu sách chủ quyền lãnh thổ tại đây. Nếu không có hòa bình, ổn định ở biển Đông thì ASEAN khó lòng xây dựng thành cộng đồng ASEAN. Vì vậy, thời gian tới ASEAN sẽ tiếp tục thúc đẩy các bên thực hiện đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC) và đẩy nhanh tiến trình đàm phán xây dựng một bộ quy tắc ứng xử (COC).
Mời quý vị khán giả xem thông tin chi tiết phiên khai mạc hội thảo.