Dệt zèng là nghề thủ công truyền thống lâu đời của đồng bào A Lưới, tỉnh Thừa Thiên-Huế. "Zèng" là từ chỉ những sản phẩm thổ cẩm của đồng bào dân tộc Tà Ôi.
Để tạo nên một sản phẩm zèng làm trang phục cho đồng bào Tà Ôi phải trải qua rất nhiều công đoạn, trong đó, công đoạn nhuộm màu nguyên liệu đóng vai trò khá quan trọng để tạo nên một sản phẩm hoàn thiện. Các nghệ nhân nơi đây phải dậy từ sáng sớm để chuẩn bị cho công đoạn này.
Sau khi nhuộm xong, các sợi vải sẽ được phơi khô trong một thời gian nhất định, tiếp theo sẽ là công đoạn dệt zèng bằng những khung dệt đơn giản nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ cao.
Màu sắc trên vải zèng của người Tà Ôi xưa phổ biến chỉ gồm đen, trắng, vàng, đỏ, xanh lá và tím. Tất cả đều được nhuộm màu tự nhiên. Để cho sợi vải bền màu, người dân nơi đây còn có những bí quyết riêng như cho thêm bột sắn hay bột nếp khô trong quá trình nhuộm.
Nếu công đoạn nhuộm đòi hỏi kinh nghiệm pha chế thuốc nhuộm thì khi lên khung dệt cần đến sự tỉ mỉ. Phụ nữ Tà Ôi không dệt zèng trên những bộ khung cửi đồ sộ và phức tạp như người Thái hay người Mường mà chỉ kết cấu từ những khúc tre hoặc gỗ rời, khá đơn giản và gọn nhẹ.
Để dệt nên một sản phẩm zèng, các nghệ nhân ở đây phải thật khéo léo, tỉ mỉ với những sợi vải, cườm và điều khiển khung dệt để cho ra những hoa văn, họa tiết độc đáo gắn liền với cuộc sống đời thường. Ngày nay, zèng không chỉ được làm trang phục mà còn trở thành một sản phẩm thời trang gắn liền với cuộc sống của người dân.
Có thể nói, nét đặc trưng lớn nhất của thổ cẩm Tà Ôi so với các tộc người khác sinh sống trong cùng khu vực là hệ thống hoa văn trang trí đa dạng. Giá trị ứng dụng của các sản phẩm zèng ngày càng phong phú hơn.
Ngoài được sử dụng trong các trang phục truyền thống, zèng còn được sử dụng trong thời trang. Sản phẩm zèng được tham gia vào các lễ hội Festival của Huế, Hà Nội và còn được đem đi giới thiệu ở Hàn Quốc, Trung Quốc, Pháp, Thái Lan... để quảng bá sản phẩm của đồng bào Tà Ôi.
Nghề này hiện đang tạo công ăn việc làm cho phụ nữ tại địa phương, góp phần xóa đói, giảm nghèo, nâng cao thu nhập cho gia đình. Hiện nay, ở huyện miền núi A Lưới đã hình thành những hợp tác xã dệt zèng, qua đó, du khách cũng những người yêu thích zèng có thể tìm hiểu và mua về cho mình những sản phẩm ưng ý. Đây cũng chính là cách để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa độc đáo của nghề dệt zèng.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!