Hầu hết các loài động vật thuần hóa có ngoại hình khác xa so với tổ tiên hoang dã của chúng, ví dụ như sự khác nhau giữa chó và chó sói, lợn và lợn rừng. Tuy nhiên, người bạn mèo của chúng ta lại không giống như vậy. Mọi con mèo nhà đều có nguồn gốc từ mèo rừng châu Phi, một loài gần như trông giống hoàn toàn với mèo nhà hiện đại.
Trên thực tế, mèo nhà so với mèo rừng chỉ có 13 gen khác nhau bị thay đổi bởi chọn lọc tự nhiên trong quá trình thuần hóa. Chúng ta chỉ có hai cách để xác định rõ ràng được mèo rừng. Cách thứ nhất là đo kích thước não của chúng. Mèo nhà cũng giống như các loài động vật nuôi trong nhà khác, chúng đã tiến hóa để làm giảm các phần não liên quan đến sự hung hăng, sợ hãi và phản ứng tổng thể. Cách thứ hai là đo chiều dài ruột của chúng. Mèo nhà có chiều dài ruột lớn hơn để có thể tiêu hóa thức ăn có nguồn gốc từ thực vật do con người cung cấp.
Sự tiến hóa quan trọng nhất trong quá trình thuần hóa loài mèo là hành vi xã hội của chúng. Khi nhiều mèo nhà sống chung cùng nhau, chúng sẽ tạo thành các nhóm xã hội gần giống với mô hình các nhóm xã hội của sư tử. Những con cái có quan hệ họ hàng với nhau sẽ rất thân thiện với nhau. Chúng chải lông, chơi đùa và nằm chồng lên nhau, thậm chí còn làm bà đỡ khi sinh. Tính hòa đồng này không giống với hành vi của loài mèo rừng châu Phi hay bất kỳ loài mèo nào khác ngoại trừ Vua của Rừng xanh.
Sự giống nhau về mặt tiến hóa của hai loài này còn ở cách chúng chào nhau. Để tỏ ý thân thiện, một con mèo đến gần sẽ dựng đuôi thẳng lên. Một đặc điểm giống với sư tử và không giống với bất kỳ loài mèo nào khác. Những tiến hóa này của mèo nhà đều là những sự thay đổi phù hợp để sống chung với loài người.
Các nghiên cứu DNA gần đây đã chỉ ra rằng mèo nhà ngày nay có nguồn gốc từ phân loài Bắc Phi, Felis silvestris lybica. Nền văn minh bắt đầu ở Fertile Crescent (Lưỡi liềm màu mỡ) khoảng 10.000 năm trước, khi những người đầu tiên định cư và bắt đầu trồng trọt. Khu vực này trải dài khắp các vùng của Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iran… ngày nay, là nơi sinh sống của nhiều loài mèo nhỏ. Trong số đó, mèo rừng châu Phi là một trong những loài mèo thân thiện nhất. Khi được nuôi dưỡng đúng cách, chúng có thể trở thành người bạn đồng hành dễ mến. Ngược lại, dù được quan tâm đúng cách, mèo rừng châu Âu lớn lên lại có tính cách không mấy dễ chịu.
Khi con người định cư và trồng trọt, những vựa lúa đã dẫn đến sự bùng nổ số lượng loài gặm nhấm. Một số loài mèo rừng châu Phi đã tận dụng cơ hội này để khiến con người thấy được lợi ích của chúng và cho chúng chỗ ở, thức ăn. Những con mèo táo bạo nhất bắt đầu đi vào túp lều và cho phép con người vuốt ve chúng. Vậy là loài mèo nhà ra đời.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!