Phiên thảo luận "Nông nghiệp bền vững trong bình thường mới" có sự tham gia của những nhà khoa học nổi tiếng đến từ những trung tâm nghiên cứu, cơ sở đào tạo hàng đầu. Tại đây, các nhà khoa học đã cùng phân tính, thảo luận về những kết quả nghiên cứu giúp nhân loại có đủ lương thực, thực phẩm trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu.
Biến đổi khí hậu tác động nặng nề tới nông nghiệp
Phát biểu mở đầu phiên thảo luận, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy cho biết: gần một nửa dân số ở các nước đang phát triển dựa vào nông nghiệp để kiếm sống; 75% người nghèo trên thế giới sống ở các vùng nông thôn.
"Sản xuất nông nghiệp là lĩnh vực chịu tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, nhưng sản xuất nông nghiệp cũng là một trong các nguyên nhân gây ra biến đổi khí hậu. Vậy giải pháp nào cho nông nghiệp có thể cân bằng và phát triển nền nông nghiệp bền vững, thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu và dịch bệnh đang diễn biến ngày càng phức tạp cũng như đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu.
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy phát biểu khai mạc phiên thảo luận
Theo ông, yếu tố quan trọng làm nên một nền nông nghiệp bền vững là tìm được sự cân bằng giữa nhu cầu sản xuất lương thực thực phẩm và việc bảo tồn hệ sinh thái môi trường, sức khỏe cộng đồng. Đồng thời cũng thúc đẩy ổn định kinh tế cho nông dân, giúp người nông dân có chất lượng cuộc sống tốt hơn.
Thách thức này đòi hỏi các quốc gia phải có hướng đi mới, giải pháp mới đột phá và chỉ có khoa học công nghệ mới giải quyết được.
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết thêm, tại Việt Nam, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo chính là một trong những động lực quan trọng đưa Việt Nam trở thành một trong 15 quốc gia đứng đầu thế giới về xuất khẩu nông sản.
Hiện nay, nhiều nông sản thương hiệu Việt đã hiện diện và chinh phục được các thị trường khó tính đòi hỏi chất lượng cao, được người tiêu dùng quốc tế đón nhận. Ước tính, khoa học và công nghệ đóng góp trên 30% giá trị gia tăng trong lĩnh vực nông nghiệp và khoảng 38% giá trị gia tăng trong sản xuất giống cây trồng, vật nuôi.
Các nhà khoa học thảo luận tại phiên sáng 19/12
Chia sẻ thêm về sự tác những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, Giáo sư Ermias Kebreab (Khoa học Động vật tại Đại học California, Davis, Thành viên HĐ Sơ khảo VinFuture) cho biết, nếu không hạn chế 1,5 độ tới năm 2050, thế giới sẽ phải đối mặt với nhiều hệ lụy tiêu cực như mưa lũ thất thường, cháy rừng, nước biển dâng
"Trận lụt kinh hoàng diễn ra ở Pakisan thời gian quan cho thấy nhiều nguồn gây hại mới cho nông nghiệp. Điều này cho thấy ta cần thích ứng, cần một nền nông nghiệp thích ứng".
Cũng chia sẻ về chủ đề này, Giáo sư Pamela Ronald (Khoa Bệnh học Thực vật & Trung tâm Bộ Gen tại Đại học California, Davis) cho biết ở Nam Á và Đông Nam Á, theo dự đoán, ngập úng sẽ gây ảnh hưởng lớn tới người nông dân, làm thất thoát 4 triệu tấn lúa, ảnh hưởng an ninh lương thực.
Đưa gene chịu ngập vào giống lúa
Để đối phó với những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, các nhà khoa học đã đưa ra nhiều giải pháp và một trong số đó là đưa gene chịu ngập vào giống lúa.
Theo Giáo sư Pamela Ronald, các nhà nghiên cứu tại Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế IRRI đã tìm cách tạo ra các giống lúa chịu ngập tốt, trong khoảng gian 2 tuần, trong khi giống khác chỉ chịu 3 ngày.
Giáo sư Pamela Ronald phát biểu tại sự kiện
"Nếu không có công nghệ thì không cô lập và mang được các bộ gen tốt tốt vào giống lúa mới", Giáo sư Pamela Ronald cho biết.
Bà thông tin thêm, đội nghiên cứu tại IRRI đã tới Ấn độ và Bangladesh để thăm thử nghiệm của nông dân. Đây là địa bàn thường xuyên chịu ngập úng, nhất là khi biến đổi khí hậu gia tăng. Tại đây dân trồng lúa Swarna, bổ sung gen chịu ngập sub1 thì sinh trưởng tốt, chịu ngập tốt, sản lượng cao hơn. Dự án thành công. Năm vừa rồi 6 triệu nông dân toàn cầu đã trồng giống lúa có gen sub1.
Cần mô hình dự báo toàn cầu về dịch bệnh trong nông nghiệp
Theo Tiến sĩ Van Schepler-Luu – Trưởng Bộ môn Bệnh thực vật và Tính kháng của cây ký chủ tại Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế (IRRI), hàng năm các dịch bệnh làm giảm 30% năng suất cây trồng. Ngoài ra, thuốc trừ sâu làm ảnh hưởng cuộc sống và môi trường, biến đổi khí hậu cũng làm ảnh hưởng tới dịch bệnh trong nông nghiệp, gây ra thiết hụt lương thực toàn cầu.
Đưa ra giải pháp, Tiến sĩ Van Schepler-Luu đề xuất: "Cần mô hình dự báo toàn cầu, để biết và dự báo khả năng bùng nổ dịch bệnh. Với mạng lưới toàn cầu, ta có thể xác định được xu hướng dịch bệnh và nhanh chóng xác định được giống lúa có thể kháng bệnh tật".
Theo bà, khả năng kháng bệnh không chỉ ở 1-2 giống cây trồng mà hệ thực vật nói chung. Ngoài ra, chúng ta cần xác định các nhân tố có thể tác động tới năng lực điều chỉnh hệ gen để can thiệp gen trong cây trồng có khả năng kháng bệnh.
"Để làm được điều đó, chúng ta cần một loạt công nghệ để cải thiện hiệu suất trồng trọt. Công nghệ này có thể là kết hợp giống cây cùng loại để có loài mới cải tiến. Hoặc ta có thể lai ghép 2 giống gần nhau để có dòng mới. Thứ ba là làm biến đổi gene hoặc sử dụng biến dị. Chúng ta có thể dùng tia phóng xạ, và các hình thức biến dị qua hóa học vật lý khác và lai tạo cấy ghép để chuyển gene có lợi từ thực vật này sang thực vật khác, hoặc hiệu chỉnh hệ gene để tạo ra mang ADN bản địa", Tiến sĩ Van Schepler-Luu đề xuất.
Đưa ra giải pháp để những người nông dân có thể tiếp cận công nghệ, GS Josse De Baerdemaeker đến từ KU Leuven, Bỉ lấy ví dụ ngay từ người nông dân nước Bỉ.
Theo ông, người nông dân Bỉ có các truyền thống canh tác, được đào tạo, họ thống nhất cách làm trong cả khu vực rộng lớn. Dù không có công nghệ nhưng họ hiểu nếu dùng thuốc trừ sâu sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới đất đai thổ nhưỡng và họ không dùng nữa.
Tại buổi tọa đàm, các nhà khoa học đã cùng trao đổi và thảo luận về việc kết nối giữa bảo tồn đa dạng sinh học với công nghệ chỉnh sửa gen; làm sao phát huy công nghệ để có giống cây chống chịu biến đổi khí hậu, bảo tồn đa dạng sinh học; giải pháp canh tác phù hợp để thích ứng biến đổi khí hậu…
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!