Nước là một phần thiết yếu của sự sống, đặc biệt nước sinh hoạt luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu tại các đô thị lớn. Thế nhưng để có một nguồn nước đủ sạch cung ứng cho quá trình sản xuất nước sinh hoạt thì không phải chuyện dễ. Giống như việc người dân thủ đô Hà Nội hồi năm 2019 từng gặp sự cố với nước sinh hoạt khi nguồn nước sông Đà bị đổ dầu thải. Còn tại Nghệ An ở thời điểm hiện tại, con sông Đào - là nguồn cung ứng lượng lớn nước thô để sản xuất nước sinh hoạt cũng đang có nguy cơ bị ô nhiễm.
Nguy cơ ô nhiễm sông Đào
Tại sông Đào từ nhiều năm nay, những xác lợn chết, gà chết và vô số loại gia súc, gia cầm, vật nuôi trong nhà bị vứt ra con sông này. Một số xác động vật mới chết thì trôi nổi khắp mặt sông, còn lại phần lớn đã phân hủy, bốc mùi hôi thối nồng nặc, gây ra tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng. Tất cả đều hòa vào dòng nước sông Đào chảy đi khắp nơi. Theo người dân địa phương thì tình trạng này ngày càng gia tăng do số lượng trang trại mọc lên dọc sông mỗi ngày một nhiều.
Không chỉ ô nhiễm do sự thiếu ý thức của 1 số người dân địa phương, dọc theo hai bờ sông Đào còn có hàng trăm điểm xả thải trực tiếp. Từ các nhà máy sản xuất công nghiệp, cơ sở chăn nuôi gia súc gia cầm, cho đến nhà vệ sinh của các hộ dân ven sông. Tất cả đều xây cống, đặt đường ống xả thẳng ra sông.
Sông Đào vốn là một con sông nhân tạo được hình thành từ thời Pháp nhằm mục đích tưới tiêu cho hơn 30.000 ha đồng ruộng. Việc thiết kế con sông chảy uốn lượn giữa các cánh đồng để cung cấp nguồn nước thủy lợi cũng vô tình khiến con sông này chịu ảnh hưởng nặng nề từ việc ô nhiễm do sản xuất nông nghiệp. Các loại vỏ bao thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật sau khi sử dụng cũng đều bị ném cả ra đây. Thậm chí bình phun thuốc sau khi dùng xong cũng đem ra sông tráng rửa.
Nguồn nước ô nhiễm vẫn được lấy để làm nước sinh hoạt
Dù bị ô nhiễm nghiêm trọng do chất thải từ nhiều nguồn khác nhau, thế nhưng đến thời điểm hiện tại, sông Đào vẫn được nhà máy nước Hưng Nguyên thuộc công ty cổ phần cấp nước Nghệ An sử dụng làm nguồn nước thô để sản xuất nước sinh hoạt, cung cấp cho địa bàn thành phố Vinh và các vùng phụ cận.
Lo ngại không đảm bảo sức khỏe, mới đây UBND tỉnh Nghệ An đã thành lập đoàn thanh tra, lấy mẫu nước thô đầu vào để kiểm nghiệm. Kết quả cho thấy mẫu nước thô sông Đào có 4 chỉ tiêu vượt quá tiêu chuẩn cho phép.
Suốt từ năm 2016 đến nay, UBND tỉnh Nghệ An đã nhiều lần gửi công văn yêu cầu Công ty cổ phần cấp nước Nghệ An ngừng ngay việc sử dụng nguồn nước thô lấy từ sông Đào để sản xuất nước sinh hoạt. Thế nhưng đến thời điểm hiện tại hơn 500.000 người dân thành phố Vinh và các vùng phụ cận vẫn phải sử dụng nguồn nước thô từ sông Đào trộn lẫn với nước sông Lam.
Thành phố Vinh và các vùng phụ cận có 3 nhà máy cung cấp nước sạch, gồm nhà máy nước Hưng Vĩnh, nhà máy nước Cầu Bạch và nhà máy nước Hưng Nguyên. Trước thời điểm năm 2019, cả 3 nhà máy nước này đều sử dụng nguồn nước thô từ sông Đào để sản xuất nước sinh hoạt. Tuy nhiên do nguy cơ ô nhiễm của con sông này, UBND tỉnh Nghệ An đã yêu cầu nhà máy nước nhà máy nước Cầu Bạch, và nhà máy nước Hưng Vĩnh chỉ được phép sử dụng nguồn nước thô sông Lam.
Nhà máy nước Hưng Nguyên do chưa kết nối với hệ thống nước thô sông Lam nên được phép sử dụng nguồn nước thô sông Đào, nhưng chỉ cung cấp cho thị trấn Hưng Nguyên và các vùng phụ cận. Thế nhưng trên thực tế, nguồn nước thô sông Đào vẫn len lỏi trộn lẫn với số lượng lớn vào nguồn nước thô để sản xuất nước sinh hoạt cho nhiều khu vực khác.
Trạm bơm Cầu Mượu trước năm 2019 thường cung cấp hàng chục nghìn mét khối nước thô sông Đào mỗi ngày về các nhà máy nước để xử lý thành nước sạch đến nay đã đóng cửa. Đồng nghĩa với việc đường ống dẫn nước thô sông Đào về 2 nhà máy nước Cầu Bạch và Hưng Vĩnh đã mất kết nối. Về mặt lý thuyết, 2 nhà máy này chỉ còn nguồn nước thô từ sông Lam để sản xuất nước sinh hoạt phục vụ người dân thành phố Vinh và các vùng phụ cận.
Thế nhưng từ năm 2020, công ty cổ phần cấp nước Nghệ An đã tự ý xây dựng đường ống D1000, kết nối hệ thống phân phối nước sông Đào từ nhà máy Hưng Nguyên đến mạng lưới cung cấp nước sạch cho thành phố Vinh và các vùng phụ cận của 2 nhà máy nước Cầu Bạch và Hưng Vĩnh. Như vậy mỗi ngày người dân thành Vinh vẫn phải sử dụng nguồn nước được trộn lẫn giữa nước sông Đào và sông Lam mà không hề hay biết.
Theo quy định về giá nước sạch của UBND tỉnh Nghệ An thì giá nước thô đầu vào lấy từ sông Đào là 900đ/m3, giá nước thô sông Lam là 1.950đ/m3. Chênh lệch giá nước sạch thành phẩm khi sản xuất từ 2 nguồn nước thô này được quy định là 2.000 đồng/m3. Thế nhưng mỗi ngày công ty cổ phần cấp nước sông Nghệ An vẫn bán nước cho người dân với giá 10.800đ/m3, cho dù đây là nước sông Đào và sông Lam được trộn lẫn.
Phóng viên đã đề nghị làm rõ tỷ lệ hòa trộn này là bao nhiêu % để tính ra số tiền chênh lệch mà người dân phải đóng, tuy nhiên lãnh đạo công ty cổ phần cấp nước Nghệ An không có câu trả lời. Còn tỷ lệ trộn lẫn là bao nhiêu thì đơn vị sản xuất cũng cho biết chưa xác định được.
Vào năm 2022 khi đoàn liên ngành của UBND tỉnh Nghệ An tiến hành kiểm tra đột xuất tại nhà máy nước Hưng Nguyên thì tổng lưu lượng cung cấp nước sông Đào vào hệ thống đường ống chung của thành phố Vinh và các vùng phụ cận là hơn 2.500m3 1 giờ, tương ứng hơn 62.000 m3 1 ngày đêm.
Và gần như toàn bộ lượng nước đầu vào này được chuyển hóa xử lý thành nước đầu ra theo quy định. Trong khi đó tổng lưu lượng tiêu thụ 1 ngày đêm của toàn hệ thống là 94.000m3. Chỉ bằng 1 phép tính đơn giản cũng có thế thấy chỉ có khoảng 1/3 lượng nước thô sông Lam được sử dụng để sản xuất nước sạch cho người dân.
Nhiều người dân cũng chấp nhận bỏ số tiền đắt gấp gần 50 lần so với giá nước sinh hoạt của công ty cổ phần cấp nước Nghệ An do lo ngại không đảm bảo an toàn cho sức khỏe. Tuy nhiên, đó là với những người có điều kiện kinh tế còn cuộc sống ở mức trung bình như phần lớn người dân trên địa bàn thành phố Vinh thì vẫn phải chấp nhận 1 vài tuần lại thay lõi máy lọc nước.
Trong kỳ họp đại biểu hội đồng nhân dân các cấp diễn ra vào năm 2019, Giám đốc Sở xây dựng tỉnh Nghệ An khẳng định sẽ phải tính phần chênh lệnh giữa nguồn nước thô sông Đào và nguồn nước thô sông Lam mà công ty cổ phần cấp nước Nghệ An sử dụng để trả lại cho người dân. Tuy nhiên đã 4 năm trôi qua, chưa có bất cứ người dân nào được trả lại tiền, trong khi đó người dân hiện tại vẫn phải sử dụng 2 nguồn nước bị trộn lẫn.
Sai phạm tại hệ thống đường ống D1000
Nguyên nhân của việc người dân thành phố Vinh và các vùng phụ cận vẫn phải sử dụng thêm cả nguồn nước sông Đào là do hệ thống đường ống D1000 xây dựng trái phép đã kết nối nhà máy nước Hưng Nguyên với hệ thống đường ống D700 hòa vào mạng cấp nước sạch của thành phố
Theo báo cáo kết quả xác minh của Ban Nội chính tỉnh Nghệ An thì đường ống cấp nước sạch D1000 do công ty cổ phần cấp nước Nghệ An lắp đặt thuộc công trình xây dựng cấp 1. Hồ sơ thiết kế, bản vẽ thi công phải do cơ quan chuyên môn về xây dựng thuộc Bộ Xây dựng thẩm định, phê duyệt.
Nhưng chủ tịch hội đồng quản trị công ty cổ phần cấp nước Nghệ An ban hành quyết định phê duyệt hồ sơ thiết kế, bản vẽ thi công là không đúng quy định của pháp luật. Công trình này cũng chưa được UBND tỉnh Nghệ An chấp thuận chủ trương đầu tư. Đường ống có đường kính 1000mm của hệ thống dẫn nước này cũng lớn hơn gấp nhiều lần công suất truyền tải theo thiết kế là 5.000 m3 1 ngày đêm của nhà máy nước Hưng Nguyên.
Việc vẫn sử dụng lượng lớn nước sông Đào làm nguồn nước thô còn được thể hiện ở khoản tiền thủy lợi phí mà đơn vị sản xuất hiện đóng. Với mức giá 945đ 1m3 thì từ năm 2018 đến năm 2021 số tiền thủy lợi phí mà công ty cổ phần cấp nước Nghệ An trả cho Công ty thủy lợi Nam Nghệ An dao động trong khoảng từ 460 triệu đến 680 triệu 1 năm. Tuy nhiên đến năm 2022, số tiền này bỗng tăng vọt lên tới hơn 9,5 tỷ đồng. Cũng vào thời điểm đó, địa bàn thành phố Vinh xảy ra tình trạng nước bẩn đục trên diện rộng khiến nhiều cơ quan ban ngành phải vào cuộc kiểm tra xử lý
Hơn 9,5 tỷ đồng tiền thủy lợi phí tương đương với hơn 10,5-10 triệu m3 nước sông Đào đã được bơm cho người dân thành phố Vinh và vùng phụ cận sử dụng trong năm 2022. Thế nhưng đây mới chỉ là con số mà lãnh đạo công ty thủy lợi Nam Nghệ An được thông báo. Còn con số thực tế là bao nhiêu thì đơn vị thủy lợi này cũng chẳng có cách nào nắm được bởi muốn biết thì phải có đồng hồ đo lưu lượng nước từ sông Đào vào nhà máy nước Hưng Vĩnh. Dù lãnh đạo công ty thủy lợi Nam Nghệ An đã nhiều lần đề nghị, thế nhưng việc lắp đồng hồ vẫn chưa được thực hiện.
Nước sông Đào vẫn chiếm phần lớn trong tổng số 94.000m3 nước mỗi ngày được bơm đi cho người dân sử dụng. Thế nên sau sự cố nước sạch xảy ra vào năm 2022, công ty cổ phần cấp nước Nghệ An cũng đã đầu tư nhiều dây chuyền thiết bị hiện đại tại nhà máy nước Hưng Nguyên nhằm kiểm soát chất lượng nguồn nước đầu vào.
Để xử lý tình trạng ô nhiễm của nước sông, đơn vị này đã sử dụng gần 10 loại hóa chất khác nhau để trung hòa chất bẩn cũng như xử lý các loại vi khuẩn độc hại. Tuy nhiên, lãnh đạo công ty cổ phần cấp nước Nghệ An cũng thừa nhận đây chỉ là giải pháp tình thế, điểm mấu chốt vẫn là phải sử dụng nguồn nước thô từ sông Lam.
Tình trạng xác động vật, nước thải sinh hoạt đổ vào song Đào vẫn có xả ra, công ty cũng nhận thức được nguồn nước song Đào có một số chỉ tiêu không bằng nước mặt sông Lam. Công ty đang chờ đợi chủ trương đầu tư dự án đổi mới công nghệ cho nhà máy nước Hưng Nguyên, sử dụng nguồn nước thô từ sông Lam.
Trao đổi với phóng viên, thanh tra tỉnh Nghệ An cho biết đã tiến hành thanh kiểm tra toàn bộ hoạt động của Công ty cổ phần cấp nước Nghệ An trong giai đoạn từ năm 2019 đến nay theo chỉ đạo của UBND Tỉnh. Kết luận thanh tra sẽ sớm được công bố trong thời gian tới để làm căn cứ xử lý dứt điểm tình trạng nguồn nước sinh hoạt không đảm bảo trên địa bàn thành phố Vinh và các vùng phụ cận trong nhiều năm qua.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!