"Hiệu ứng hào quang" một thuật ngữ không còn xa lạ trong tâm lý học. Hiệu ứng ấy sẽ liên quan thế nào đến những tin tức trong tuần qua, hãy cùng phân tích mối liên hệ ấy trong mục Điểm tuần của Chuyển động 24h trưa 25/3.
Hai chữ "hào quang" luôn làm người ta liên hệ tới một điều gì đó đẹp, lấp lánh và xa xôi, nhưng đó chỉ là một cách hiểu mà thôi. Thực tế không phải lúc nào hào quang cũng đi theo nghĩa tích cực, bởi theo tâm lý học có một hiệu ứng là "Halo effect" hay còn gọi là "hiệu ứng hào quang".
Nó được định nghĩa là một thiên kiến nhận thức xảy ra khi ấn tượng ban đầu về một người hoặc một sự việc nào đó quá mạnh, đến mức khiến con người không còn có thể đánh giá đúng về người hoặc sự việc đó. Nếu ấn tượng ban đầu tốt, ta sẽ nghĩ đối tượng ấy chỉ toàn có những góc độ tích cực và ngược lại.
Nói cách khác, "hiệu ứng hào quang" có tính "phủ đầu". Nó chi phối suy nghĩ và hành động của con người theo những ấn tượng đầu tiên. "Hào quang phủ đầu" ấy càng ấn tượng bao nhiêu, nó càng có sức ảnh hưởng mạnh mẽ bấy nhiêu. Trong tuần qua, nhiều sự kiện đều có điểm chung là nguyên lý hoạt động này. Tiếc rằng, không ít trong số đó lại tới từ những vụ lừa đảo.
Sử dụng "hiệu ứng hào quang" để phủ đầu, lừa đảo
Hào quang phủ đầu bao trùm là vẻ ngoài oai phong với bộ quân phục mang quân hàm Thượng tá. Sử dụng giấy tờ giả, tự xưng là cán bộ Tổng Cục 2, Bộ Quốc phòng, khoe khoang có quan hệ thân thiết với nhiều lãnh đạo cấp cao, có khả năng "chạy" chức, chạy dự án, việc làm, chạy nhập ngũ… Đối tượng này đã lừa đảo chiếm đoạt của nhiều người số tiền gần 4 tỷ đồng. Đây cũng là cách nhiều đối tượng khác trong thời gian gần đây đã dùng để hoạt động vi phạm pháp luật dưới danh nghĩa một cán bộ Quân đội. Sự việc chỉ bị phơi bày khi Tổng cục 2, Bộ Quốc Phòng phát hiện, kiểm tra.
Với những đối tượng lừa đảo, điều làm chúng sợ nhất, chính là một cộng đồng có kiến thức. Vậy nên "xé lẻ con mồi" hoặc tìm đến những cộng đồng thiếu thông tin là điều gần như bắt buộc. Với tiêu chí này, các cụ già ở một vùng thôn quê đã trở thành một mục tiêu lý tưởng.
Một trong những điều mà các cụ già có nhiều nhất, chính là thời gian rảnh rỗi trong ngày. Còn điều mà các cụ lo nhất, tất nhiên là chuyện sức khoẻ. Trộn 2 tiêu chí đó lại, những cuộc hội thảo tư vấn sức khỏe cứ đều đặn được tổ chức tại xã Mễ Sở, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Để thời gian rảnh rỗi của các cụ thêm hiệu quả: Không khí giao lưu vui vẻ trong hội trường được tạo ra, và đặc biệt là chỉ cần đến dự là ai cũng có quà mang về. Còn để chuyện tư vấn sức khỏe thêm hữu ích, những sản phẩm sâm gắn mác Hàn Quốc được giới thiệu. Khi mua tại hội thảo lại còn được giảm giá sâu và tặng thêm sản phẩm phụ đi kèm.
Cái được lớn nhất của các cụ khi cầm trên tay những hộp sâm này là sức khoẻ, nhưng là sức khỏe … tinh thần, khi ai cũng có vẻ vui và tin rằng ngày mình khỏe hơn đã ở trước mắt. "Hào quang" của niềm vui ấy là đủ lớn để chẳng ai còn để ý tới chuyện đây thực ra chỉ là thực phẩm chức năng mà thôi và giá tiền thì chỉ bằng 1/10 số tiền mà các cụ đã bỏ ra để mua hàng.
Băn khoăn hướng nghiệp trên TikTok
Người ta vẫn nói: "Nhất cự ly - nhì cường độ". Với tần suất tổ chức hàng ngày và ngay trong khu dân cư như vậy thì khó có cụ già nào có thể thoát được cái bẫy mà những cuộc hội thảo kia giăng ra. Với những người trẻ, "cự ly và cường độ" lại được tiếp cận bằng con đường khác, đó là không gian mạng - nơi cự ly từ con người tới thông tin chỉ còn bằng vài cái lướt ngón tay, còn cường độ thông tin thì lại được dễ dàng tăng lên đến cực đại với thuật toán "gợi ý nội dung tương tự" của các mạng xã hội.
Tuần qua, có lẽ thông tin mà nhiều học sinh cuối cấp đã nhìn thấy trên mạng xã hội Tiktok, bởi chỉ cần gõ 2 từ "Hướng nghiệp" là những clip (như hình dưới đây) ngay lập tức hiện lên trong top đầu danh sách. Tất nhiên, phải hiểu rằng: vị trí top đầu là bởi có nhiều người xem và tương tác, chứ không đồng nghĩa với việc nó là thông tin hữu ích.
Vẫn biết rằng, khi người tư vấn có ý đánh đồng "bằng Ielts" với ngành "Ngôn ngữ Anh" hoặc đánh đồng "Quản trị Kinh doanh - Quản lý nhân sự" với "các kỹ năng mềm ai cũng làm được" … thì đó đã là lời tư vấn chẳng có tí uy tín nào rồi. Nhưng tác động của những lời tư vấn ấy tới người nghe là có thật, đặc biệt là đối với những học sinh cuối cấp đang mông lung giữa các lựa chọn ngành nghề trong tương lai.
Để cân bằng lại những luồng tư vấn vô căn cứ ấy thì cùng với vai trò hướng nghiệp của các nhà trường, tổ chức giáo dục, vai trò truyền tải thông tin của chính những mạng xã hội như Tiktok là hết sức quan trọng - đây cũng là vấn đề mà nhiều quốc gia đang phải đối mặt với cách hoạt động của TikTok.
Chính mạng xã hội này cũng phải lúng túng khi nói về cách những thông tin xấu, trào lưu độc hại đang lan truyền trên nền tảng của mình. Điều đó được thể hiện rõ trong cách Giám đốc điều hành Tiktok trả lời những câu hỏi trong phiên điều trần trước Quốc hội Mỹ vài ngày trước đây.
Di dời khẩn cấp chung cư
Chung cư Tôn Thất Thuyết ở Quận 4, TP Hồ Chí Minh, ngày 6/2 vừa qua, chung cư này đã xảy ra sự cố sập đà, sàn hành lang, tường lan can lối đi… Hơn 1 tháng sau, tức là thời điểm này, cơ quan chức năng đánh giá: Chung cư này đang có mức độ nguy hiểm cấp độ D - tức là mức nghiêm trọng nhất theo Hướng dẫn đánh giá mức độ nguy hiểm của kết cấu nhà chung cư của Bộ Xây dựng. Cụ thể là, kết cấu chịu lực đã không thể đáp ứng được yêu cầu sử dụng bình thường và xuất hiện tình trạng nguy hiểm tổng thể. Tuy nhiên, góc nhìn của người dân đang sống tại khu nhà này lại khác:
Như đã nói ở phần trên, "hiệu ứng hào quang" có điểm rất tệ là nó làm người ta chỉ công nhận một góc độ của vấn đề, những góc độ đối lập khác đều được vô thức nhắm mắt bỏ qua. Với người dân ở khu chung cư này, ấn tượng về nơi họ coi là gia đình cả chục năm qua đương nhiên là an toàn, còn những mảng tường vỡ, cốt thép gỉ sét kia lại chẳng đáng bận tâm chút nào. Nhưng có ai dám chắc chắn trong tương lai, những chuyện đáng tiếc sẽ không xảy ra.
Cách để chống lại tác động tiêu cực của "hiệu ứng hào quang" thực ra rất ngắn gọn. Đó là hãy chậm lại, đừng tin ngay vào suy nghĩ đầu tiên của mình. Hoặc thuyết phục hơn, hãy tìm một lý do đủ khách quan để chứng minh cho điều mình đang nghĩ. Đây cũng là thói quen mà các TikToker ngày nay cần trang bị, đặc biệt là những ai đang định tư vấn trong bất cứ lĩnh vực gì, như là nội dung "hướng nghiệp".
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!