Đèn đường chiếu sáng, cây xanh, công viên, thoát nước hay vệ sinh môi trường... là dịch vụ công ích. Mỗi năm, Nhà nước phải đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng cung cấp loại dịch vụ này. Năm 2005, Chính phủ đã ban hành quy định về đấu thầu cung ứng các sản phẩm, dịch vụ công ích.
Việc chuyển từ cơ chế đặt hàng sang đấu thầu là bước tiến quan trọng để xóa thế độc tôn của doanh nghiệp Nhà nước, đưa loại hình dịch vụ này ra thị trường, minh bạch hóa nguồn vốn, nâng cao chất lượng dịch vụ công ích. Tuy nhiên, sau nhiều năm triển khai, công tác đấu thầu vẫn chưa đạt được hiệu quả như mong muốn
Đấu thầu dịch vụ công ích kém hiệu quả
Thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải sinh hoạt là một trong những dịch vụ công ích phải thực hiện đấu thầu. Nhiều năm gần đây, các địa phương đã tổ chức đấu thầu loại hình dịch vụ công này tuy nhiên số lượng đơn vị tham gia dự thầu rất ít, chỉ có khoảng từ 1 - 2 doanh nghiệp tham gia và kết quả cũng chỉ là những đơn vị này trúng thầu.
Việc ít nhà thầu tham gia dự thầu trong khi trên địa bàn lại có nhiều nhà thầu, điều này sẽ làm giảm hiệu quả, hiệu lực của công tác đấu thầu dịch vụ công ích. Nguyên nhân của tình trạng ít nhà thầu tham dự là do các địa phương phân chia gói thầu không hợp lý về quy mô.
Đối với công tác nghiệm thu khối lượng xử lý rác thải, hiện các cơ quan quản lý cơ bản dựa vào số liệu và thông tin từ phía doanh nghiệp xử lý rác cung cấp có thể dẫn tới số lượng kê khai của các đơn vị không chính xác, từ đó ngân sách chi trả cho dịch vụ công có thể nhiều hơn so với thực tế.
Hàng loạt gói thầu dịch vụ công như vệ sinh môi trường, duy trì cây xanh được tổ chức lựa chọn nhà thầu muộn hơn vài tháng so với thời điểm phải thực hiện gói thầu. Đây cũng là một trong những bất cập trong công tác đấu thầu dịch vụ công khi địa phương làm ngược quy trình đấu thầu cũng như thanh toán phần khối lượng công việc đã thực hiện khi chưa lựa chọn nhà thầu.
Hoạt động đấu thầu dịch vụ công ích nhằm tạo ra cơ chế minh bạch dòng tiền đầu tư, tạo cơ hội để các doanh nghiệp tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ, phòng chống tiêu cực. Thế nhưng, rất nhiều thủ đoạn móc ngoặc, bắt tay giữa chủ đầu tư với đơn vị tham gia đấu thầu dịch vụ công ích thời gian qua ở các địa phương đã gây thất thoát nguồn ngân sách rất lớn.
Trong 4 loại dịch vụ công/công ích, dễ dàng nhìn thấy sai phạm nhất chính là quản lý công viên, trồng và chăm sóc cây xanh, hoa cảnh. Sau những cuộc đấu thầu loại hình dịch vụ công ích này, nhiều người mới chợt nhận ra rằng, lâu nay các đơn vị trúng thầu đã nhập nhèm giữa công tác quản lý công viên với việc sở hữu công viên.
Có tới hàng trăm sai phạm được phát hiện tại nhiều tỉnh thành trên cả nước; nhiều tỷ đồng ngân sách vẫn cứ thất thoát bởi các chủ đầu tư dùng nhiều chiêu trò lách luật, gian lận, áp những bài thầu có lợi cho "sân sau". Điển hình nhất là vụ án can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu tại Sở Kế Hoạch và Đầu tư TP Hà Nội. Sau khi bị can Nguyễn Đức Chung chỉ đạo thì chỉ có 45% tài liệu hồ sơ mời thầu được đẩy lên hệ thống Cổng Thông tin Quốc gia và kết quả chỉ có đơn vị "sân sau" của Nguyễn Đức Chung trúng thầu.
Quy định chưa rõ ràng về điều kiện chỉ định thầu dịch vụ công ích vừa là rào cản, đồng thời cũng là lỗ hổng dẫn tới hiệu quả dịch vụ công ích không được như mong đợi. Theo các chuyên gia, việc hoàn thiện các quy chế, quy định về pháp luật đấu thầu cần được thực hiện sớm, đặc biệt cần xây dựng quy chế rõ ràng trách nhiệm của từng cá nhân, từng cơ quan chức năng giám sát khâu nào, trách nhiệm tới đâu trong hoạt động đấu thầu… Có như thế mới hạn chế được các sai phạm trong hoạt động đấu thầu nói chung và đấu thầu dịch vụ công/công ích nói riêng.
Xã hội hóa dịch vụ công ích mang đến "lợi ích kép" cho cả khu vực nhà nước và khu vực tư nhân. Nhiều nhà cung ứng dịch vụ sẽ tạo ra sự cạnh tranh nên dịch vụ cung cấp được rẻ hơn, tốt hơn cho người dân, mặt khác, bộ máy Nhà nước cũng trở nên gọn nhẹ và tiết kiệm hơn. Thế nhưng dịch vụ công ích nếu không phát huy hết sức mạnh thì ý nghĩa của nó với việc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước sẽ bị kìm hãm.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!