Lễ hội vật cầu nước hay còn gọi là vật cầu bùn tại làng Vân (Vân Hà, Việt Yên, Bắc Giang) được tổ chức từ ngày 12-15/4 Âm lịch. Lễ hội theo tín ngưỡng dân gian thờ Thần Mặt Trời của người nông dân vùng đất làng Vân từ thời cổ xưa còn truyền lại.
Lễ hội vật cầu bùn được tổ chức vào mùa hè, khác với các lễ hội khác thường được tổ chức vào mùa xuân. Vậy nên đã có hàng nghìn người dân ở khắp mọi nơi đến làng Vân để xem lễ hội độc đáo này.
Quả cầu trong lễ hội được làm từ gỗ, có trọng lượng gần 20kg, tượng trưng cho Thần Mặt Trời.
Các thế hệ người làng Vân đã gìn giữ và lưu truyền điển tích khá ly kỳ. Tương truyền, trước đây, Thánh Tam Giang là Trương Hống, Trương Hát phò vua Triệu Quang Phục đánh giặc Lương (thế kỷ thứ VI). Khi đánh thắng quân Lương ở đầm Dạ Trạch thì bị bọn quỷ đen ở đầm quấy phá. Bọn quỷ đen ra điều kiện rằng nếu thắng, chúng phải được thưởng lớn. Nếu thua, chúng sẽ phải quy phục hầu nhà Thánh.
Cuối cùng, bọn quỷ đen thua trận đã quy phục Đức Thánh Tam Giang. Dân mở hội ăn mừng chiến thắng, trong đó có các quân cầu là biểu trưng cho trận chiến nêu trên, một đội là quân nhà Thánh, một đội là lũ quỷ nước.
Trước khi vào trận, các bô lão thực hiện nghi lễ dâng hương, các quân cầu đóng khố thực hiện nghi lễ tế Đức Thánh Tam Giang. Các quân cầu ngồi xếp hàng đối diện nhau, mỗi đội cử ra một người đấu vật, đội nào thắng sẽ được giao cầu trước.
Sẽ có 16 trai làng đóng khố cởi trần và tiến hành các nghi lễ xin thánh Tam Giang mở hội và thi đấu. Các thanh niên trong làng được tuyển chọn tham gia vật cầu nước gọi là quân cầu, được chia làm 2 giáp (giáp Thượng và giáp Hạ), mỗi giáp có 8 người.
Quả cầu được đặt ở giữa sân, các quân cầu lao vào tranh cướp cầu, giao tranh quyết liệt. Đội nào ôm cầu đẩy được xuống lỗ cầu của đối phương thì giành chiến thắng.
Trận đấu giằng co quyết liệt làm bùn văng tung tóe về phía các khán giả.
Nhiệm vụ của 2 giáp là phải tranh cướp khối cầu trong tay đối thủ, cùng nhau di chuyển đưa khối cầu về phía phần sân của đối thủ rồi đặt vào lỗ cầu để giành chiến thắng.
Quả cầu thi đấu làm bằng gỗ, đường kính 35cm, nặng khoảng 20kg, tượng trưng cho Dương - Thần Mặt Trời. Còn hố cầu tượng trưng cho Âm. Theo tín ngưỡng tâm linh, mỗi lần cầu được đẩy xuống hố tượng trưng cho trời đất hòa hợp, mưa thuận gió hòa.
Khi cướp được cầu, các đội phải nhanh chóng phản công, cùng với đó là sự truy cản quyết liệt của đối thủ, tạo nên một trận đấu gay cấn, kịch tính.
Người xem cổ vũ hào hứng không kém các "quân cầu" thi đấu dưới sân.
Theo quan niệm của người dân, "quân cầu" nào trong trận đấu càng dính nhiều bùn đất lên người thì sẽ càng gặp nhiều may mắn.
Lễ hội Vật cầu nước làng Vân đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2022.
Khi trận đấu kết thúc, tất cả người dân cùng đổ xuống sân "tắm bùn" chung vui cùng 2 đội.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!