Phóng viên VTV.vn đã có cuộc trò chuyện và nghe nhà báo Đoàn Thu Trà chia sẻ về dân ca. Dưới đây là những suy nghĩ của chị về âm nhạc truyền thống:
"Với thời gian gần 20 năm làm biên tập viên âm nhạc, đặc biệt lại được phân công thực hiện các chương trình Dân ca nhạc cổ của Ban Văn nghệ - Đài Truyền hình Việt Nam, tôi đã có may mắn được đặt chân đến nhiều miền quê của Tổ quốc, được gặp các nghệ nhân dân gian và các nghệ sĩ gắn bó với âm nhạc truyền thống của dân tộc. Điều làm tôi đặc biệt ấn tượng và thích thú đó chính là được nghe các em nhỏ hát dân ca. Khi được tận mắt chứng kiến các em nhỏ thuộc làu làu và say sưa hát dân ca như vậy, trong tôi dâng lên những cảm xúc tự hào vì tôi biết rằng dân ca vẫn luôn được bảo tồn, kế thừa và hiện hữu trong cuộc sống.
Như chúng ta đã biết, dân ca chính là những tâm tư tình cảm của con người được nhân dân ta hun đúc từ hàng trăm năm qua. Vì vậy việc bảo tồn và kế thừa dân ca là việc cần được hết sức quan tâm và có những hành động cụ thể, thiết thực. Tôi thực sự vui mừng và đánh giá cao việc truyền dạy dân ca cho trẻ em, thể hiện sự trân trọng đối với các bậc tiền nhân và âm nhạc truyền thống của dân tộc, bởi nếu không có sự truyền dạy dân ca đến các thế hệ trẻ hôm nay và mai sau thì vốn quý đó sẽ dần bị mai một, thậm chí không còn tồn tại. Nếu điều đó xảy ra thì thực sự rất đáng tiếc bởi những gì đã mất sẽ khó mà lấy lại được.
Nhớ ngày tôi được về Kim Bôi - Hòa Bình năm 2015 để làm chương trình giới thiệu dân ca Mường, khi thấy các em tham gia biểu diễn trong chương trình tuổi đều còn rất trẻ, chỉ khoảng 18, 20, thậm chí có em mới 13, 14 đã hát hết sức say sưa những câu hát trữ tình, đằm thắm của dân tộc mình, trong tôi cảm thấy phấn khởi vô cùng. Khi đến thăm và ghi hình lớp học dân ca Mường của nghệ nhân Đinh Thị Kiều Dung thì tôi lại càng ngạc nhiên hơn khi thấy các em nhỏ mới chỉ ở lứa tuổi mẫu giáo hay tiểu học đã được học và hát rất hay nhiều làn điệu dân ca Mường phù hợp với lứa tuổi của các em. Lớp học được mở ngay trong bản vào các buổi tối cuối tuần luôn đông vui bởi sự có mặt đầy đủ và hào hứng của các em nhỏ nơi đây.
Nhà báo Thu Trà hy vọng dân ca nói riêng và âm nhạc truyền thống nói chung sẽ được phổ biến ở khắp mọi nơi
Cùng năm đó, tôi lại lên Lạng Sơn làm về hát Then của người Tày và hát Sli, Lượn của người Nùng. Khi tiếp xúc với bà con thì được biết là có rất ít nghệ nhân và số lượng làn điệu cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay được truyền khẩu. Đây là thực trạng rất đáng lo ngại về việc kế thừa dân ca không chỉ ở Lạng Sơn nói riêng, mà có lẽ ở nhiều vùng quê khác cũng có hiện tượng tương tự. Rất may hôm đi ghi hình phóng sự của chương trình, tôi đã gặp các em nhỏ dân tộc Nùng Lạng Sơn và rất vui khi thấy các em cũng đã được học hát dân ca tại địa phương. Hy vọng những hoạt động như thế này sẽ được phát huy và nhân rộng trong cộng đồng các dân tộc thiểu số.
Lần khác, tôi về Quảng Bình làm chương trình giới thiệu một số thể loại dân ca như hát Kiều và Hò Quảng Bình. Trong quá trình tìm hiểu về các hoạt động bảo tồn dân ca nơi đây, tôi được dự một tiết học nhạc của học sinh tiểu học tại thành phố Đồng Hới. Ở đây các em được học dân ca ba miền và đặc biệt là các làn điệu dân ca của quê hương Quảng Bình. Đây chính là kết quả của việc đưa dân ca vào trường học đã được thành phố Đồng Hới thực hiện rất tốt. Tôi nghĩ nếu các địa phương khác trong cả nước cũng áp dụng phương pháp này thì dân ca sẽ có sức sống lâu bền và thẩm thấu vào tâm hồn con người ngay từ thời thơ ấu. Những câu hát đó sẽ nuôi dưỡng tâm hồn các em, giúp cho các em càng thêm yêu quê hương, yêu những câu hát ngọt ngào của ông cha xưa để lại.
Năm 2016, tôi có dịp về Hà Tây làm hát Dô và hát Chèo tàu thì thấy ở đây phong trào học hát truyền khẩu cho các em nhỏ cũng rất được chú trọng, thể hiện qua các lớp học được mở ra đều đặn hàng tuần. Địa điểm mở lớp thường ở ngay tại đình làng dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân: hát Dô thì có nghệ nhân Nguyễn Thị Lan, hát Chèo tàu thì có nghệ nhân Ngô Thị Thu và nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyết truyền dạy cho các ca nhi. Thực tế cho thấy những nơi có phong trào ca hát dân ca cho thanh thiếu nhi như thế không nhiều, cho nên những nhân tố tích cực này cần phải được nhân rộng và có sự quan tâm của các cấp lãnh đạo từ trung ương đến địa phương, nhằm tạo điều kiện cho các hoạt động đó ngày càng phát triển và truyền cảm hứng đến tất cả mọi người. Cũng cần phải nói thêm rằng, đa số các lớp học này đều do các nghệ nhân có tâm huyết tự lập nên, không có kinh phí và phải tự trang trải. Nhiều nghệ nhân đã phải tự đi hàng chục cây số đến các thôn bản để truyền dạy như NSƯT Thủy Tiên (Lạng Sơn), Nghệ nhân Đinh Thị Kiều Dung (Hòa Bình)...
Trên đây chỉ là một vài ví dụ điển hình về việc bảo tồn và kế thừa dân ca trong quần chúng nhân dân, đặc biệt là sự quan tâm đặc biệt đến lứa tuổi nhỏ mà tôi có điều kiện được trải nghiệm trong quá trình đi sản xuất các chương trình Dân ca nhạc cổ. Mong rằng những hoạt động này sẽ có ở khắp mọi nơi trên mảnh đất hình chữ S, để dân ca Việt Nam đã, đang và sẽ còn ngân vang mãi đến các thế hệ người dân Việt Nam hôm nay và mai sau".
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!