Trong thời gian qua, phát triển nghệ thuật công cộng đã trở thành một xu hướng mới ở nước ta. Tuy nhiên, vì nhiều lý do như đây là loại hình nghệ thuật mới, chủ yếu lấy cảm hứng từ nước ngoài hay nhận thức chưa đầy đủ khiến nghệ thuật công cộng ở Việt Nam còn gặp khá nhiều vấn đề. Nếu không có giải pháp tháo gỡ cụ thể, dễ có khả năng khiến cho vấn đề phát triển nghệ thuật công cộng đi vào ngõ cụt, thậm chí là gặp trở ngại từ chính công chúng.
Mới nhất, tranh luận xấu – đẹp và những phản ánh của chính người dân xung quanh những bức tranh bích họa của ngôi làng bích họa Tam Thanh, thành phố Tam Kỳ, Quảng Nam đang trở nên nóng trên mạng xã hội, đặc biệt tại diễn đàn của những người yêu mỹ thuật. Bởi lẽ, trong nhiều bức tranh, sáng tạo của nghệ sĩ và truyền thống, lối sống của người dân địa phương không gặp được nhau.
Không phù hợp, thiếu hài hòa với văn hóa địa phương như câu chuyện những bức bích họa làng Tam Thanh chỉ là một trong nhiều sự đã rồi của nghệ thuật công cộng. Tại nhiều địa phương, từ không gian công cộng đến các điểm du lịch, một bức tượng bị đặt tùy tiện, với hình dáng hay tạo hình phản cảm, một bức tranh cho nét vẽ, sắc màu gây trãnh cãi, thậm chí là đi ngược với văn hóa bản địa… Ở đâu đó, có thể người nghệ sĩ cho rằng đó là sáng tạo nghệ thuật, làm đẹp cho không gian công cộng nhưng lại gây phản ứng ngược, không tôn vinh được điểm đến mà còn gây phiền thị giác, vấp phải sự phản ứng của cộng đồng.
Nghệ thuật công cộng có khả năng tự tạo ra công chúng, kết nối cộng đồng và quan trọng hơn là tạo sự gắn kết xã hội về mặt văn hóa. Ở mức độ cao hơn, nó khơi gợi niềm tự hào của người dân về văn hóa nghệ thuật, về các điểm đến. Nhiều thành phố, đô thị lớn trên thế giới, nghệ thuật công cộng phát triển mạnh mẽ. Nhiều dự án trở thành thước đo sự cộng hưởng của nghệ sĩ và công chúng.
Nghị định 113-2013 NDCP của Chính phủ về hoạt động mỹ thuật, bảo đảm môi trường văn hóa thẩm mỹ, nhân văn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam quy định những chế tài, xử phạt xung quanh việc trưng bày tranh, tượng, tác phẩm mỹ thuật nơi công cộng, điểm du lịch trái với thuần phong mỹ tục. Tuy nhiên, việc đặt để, thẩm mỹ tác phẩm mỹ thuật sao cho hài hòa với cảnh quan và phù hợp với địa phương, văn hóa vùng miền vẫn còn khoảng trống, cần có quy định, hướng dẫn cụ thể liên quan đến loại hình nghệ thuật này, tránh tình trạng xây rồi dừng, lắp rồi dỡ gây tốn kém nhân lực, vật lực và thời gian, ảnh hưởng đến cảnh quan thiên nhiên, không gian công cộng hay điểm đến du lịch của mỗi địa phương.
Những dự án nghệ thuật công cộng chất lượng khi đặt đúng chỗ, hài hòa với cảnh quan và phù hợp văn hóa không chỉ giúp làm đẹp không gian công cộng, tạo được ấn tượng riêng cho điểm đến mà còn tăng sự gắn kết cộng đồng, tạo nên sự hứng khởi và lòng tự hào của người dân địa phương về vùng đất họ gắn bó.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!