Chỉ trong ít ngày vừa qua, cuộc tấn công quân sự quy mô lớn của lực lượng đối lập lật đổ nhanh chóng chính quyền của Tổng thống Syria là bước ngoặt mới nhất trong cục diện xung đột tại khu vực Trung Đông và vùng Vịnh.
Với việc Israel tiến vào khu phi quân sự nằm ở biên giới Israel - Syria, đây là lần đầu tiên trong 50 năm qua, Israel tiến vào và đóng tại các vị trí trên vùng đệm cao nguyên Golan từ khi thỏa thuận rút quân năm 1974 được ký kết.
Israel chiếm giữ vùng đệm cao nguyên Golan
Phát biểu trong một cuộc họp báo tại Jerusalem hôm 9/12, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho rằng việc Tel Aviv kiểm soát cao nguyên Golan là nhằm đảm bảo an ninh và chủ quyền của nước này. Đồng thời, Israel khẳng định họ không can thiệp vào tình hình nội bộ của Syria.
Thủ tướng Benjamin Netanyahu phát biểu: "Tôi đã chỉ thị cho Lực lượng Phòng vệ Israel chiếm giữ vùng đệm giữa Isael và Syria và các vị trí chiến lược lân cận. Vùng đệm này cũng bao gồm đỉnh núi Hermon. Mọi người đều hiểu được tầm quan trọng của sự hiện diện của chúng tôi tại cao nguyên Golan, chứ không phải ở chân cao nguyên Golan. Việc chúng ta kiểm soát cao nguyên Golan là đảm bảo an ninh và chủ quyền của chúng ta".
Việc lực lượng Israel tiếp quản vùng đệm Israel - Syria ở cao nguyên Golan đã vấp phải sự chỉ trích từ quốc tế cũng như các nước trong thế giới Arab. Bộ Ngoại giao Qatar và Ai Cập gọi đây là một diễn biến nguy hiểm.
Saudi Arabia khẳng định cao nguyên Golan là vùng đất bị chiếm đóng của Syria, đồng thời kêu gọi quốc tế lên án những vi phạm của Israel nhằm bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Syria.
Trong một diễn biến mới, nguồn tin an ninh của Syria hôm 10/12 cáo buộc binh sĩ Israel đã vượt khỏi vùng đệm và tiến sâu vào lãnh thổ Syria, hướng đến thành phố Qatana, cách thủ đô Damascus khoảng 25 km. Tuy nhiên, người phát ngôn của quân đội Israel đã bác bỏ thông tin này.
Quân đội Israel tăng cường lực lượng không quân và bộ binh tại cao nguyên Golan để ứng phó với tình hình đang diễn ra ở Syria, ngày 6/12 (Ảnh: IDF / Anadolu Agency)
Chiến dịch quân sự của Israel tại cao nguyên Golan
Vậy vì sao Israel ngay lập tức triển khai quân đến vùng đệm cao nguyên Golan sau khi thủ đô Damascus của Syria thất thủ?
Cao nguyên Golan rộng khoảng 1.800 km2, thường được ví như một đài quan sát chiến lược đặc biệt tại Trung Đông. Từ cao nguyên Golan, người ta có thể bao quát phần lớn lãnh thổ phía bắc Israel, đồng thời đây cũng là nguồn cung cấp nước ngọt quan trọng cho Israel. Nhắc lại lịch sử, Israel đã chiếm phần lớn cao nguyên Golan từ Syria sau cuộc chiến tranh 6 ngày vào năm 1967. Đến năm 1974, hai nước đã ký một thỏa thuận ngừng bắn (hay còn gọi là thỏa thuận phân định lực lượng), trong đó thiết một vùng đệm phi quân sự tại cao nguyên Golan.
Tuy nhiên, hiện nay, Thủ tướng Israel Netanyahu tuyên bố rằng khi chính quyền của Tổng thống Syria al-Assad sụp đổ, những cam kết trong thỏa thuận trên cũng không biết có còn không nữa, nên Israel phải đưa quân vào kiểm soát tình hình, đảm bảo an ninh cho chính mình.
Trong thời gian gần đây, ngay từ trước khi chính quyền Tổng thống al-Assad sụp đổ, các nguồn tin đã cho hay rằng nhiều khu vực phía Syria giáp cao nguyên Golan đã chứng kiến sự hoạt động mạnh của một số tổ chức thân Iran và lực lượng Hezbollah. Nổi bật có thể kể đến như Phong trào kháng chiến Syria giải phóng Golan. Các lực lượng này được cho đang ráo riết củng cố nguồn lực để có thể triển khai các chiến dịch nhằm vào Israel, giúp giải tỏa sức ép cho các mặt trận của Hezbollah hay Hamas.
Vì thế, Israel lo ngại khi chính quyền Tổng thống al-Assad sụp đổ, chính quyền mới chưa kiểm soát được tình hình, cao nguyên Golan có thể sẽ bị rơi vào tay những lực lượng thân Iran chiến đấu chống lại Israel.
Binh sĩ Israel được triển khai gần biên giới Israel - Syria tại cao nguyên Golan, ngày 8/12 (Ảnh: AFP / Getty Images)
Dự báo về cuộc đối đầu Iran - Israel
Liên quan đến câu hỏi cuộc đối đầu Iran - Israel sẽ có thể diễn biến theo chiều hướng nào sau sự sụp đổ của chính quyền Tổng thống Syria al-Assad, các chuyên gia cho rằng chưa thế nói trước điều gì, ngay cả thế cục hiện nay tại Syria cũng chưa ai dám chắc đã an bài. Tuy nhiên, có một điều chắc chắn là Iran sẽ không từ bỏ Syria, cho dù đó là chính quyền của Tổng thống al-Assad hay bất cứ một chính quyền nào khác.
Lãnh đạo lực lượng Hayat Tahrir al Sham đã nhấn mạnh ông không muốn Syria phải chịu ảnh hưởng của các nhân tố bên ngoài như trước đây nữa. Trong tuyên bố mới nhất, Tổng Tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran lại nhấn mạnh rằng tầm ảnh hưởng của Iran tại Syria là không thể bị thu hẹp.
Chính vì thực tế này, những chuyển động quân sự của Israel vừa qua được cho là có thể không chỉ nhắm đến cao nguyên Golan. Đó có thể còn là thông điệp mà Israel muốn gửi tới các lực lượng đang nổi lên tại Syria rằng sẽ không có chuyện Israel dễ dàng nhìn chính quyền Syria rơi về tay tầm ảnh hưởng của Iran một lần nữa.
Cuộc đối đầu giữa Iran và Israel tại Syria ở mức độ như thế nào sẽ phụ thuộc lớn vào việc chính quyền mới của Syria có thể sớm ổn định được tình hình hay sẽ để các lực lượng khác nổi lên, Syria lún sâu hơn nữa vào cảnh "chia 5 xẻ 7".
Việc chính quyền Tổng thống al-Assad sụp đổ không chỉ ảnh hưởng đến Syria mà còn có thể định hình lại toàn bộ khu vực Trung Đông. Iran và Hezbollah - hai lực lượng từng có ảnh hưởng lớn tại Syria - có thể sẽ mất đi vị thế của mình. Điều đó sẽ làm thay đổi cục diện địa chiến lược, tác động rất mạnh đến chiều hướng diễn biến những cuộc chiến tranh và xung khắc dai dẳng bấy lâu nay giữa nhiều bên với nhau ở khu vực này.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!