Khổ tận… Đó có lẽ là một trong những câu chuyện đẹp và giàu cảm xúc nhất mà tôi ghi lại được khi có dịp tới thăm làng phong Quỳnh Lập (Quỳnh Lưu - Nghệ An)… Ngồi nói chuyện với ông bảo, ông tên Đạt bà tên Mong nên nhiều lần ông cứ lẩn thẩn nghĩ, cuộc đời ông bà niềm vui có lẽ là luôn ở phía trước, luôn là sự phấn đấu và chờ đợi nhưng rồi ơn giời, đều là những câu chuyện kết thúc có hậu. Và nói về cuộc đời mình, ông cũng bảo nó không nhiều dấu mốc. Sinh năm 1944 nơi vùng gió Lào cát trắng Quảng Bình, năm mười tám tuổi, cũng như nhiều thanh niên thời ấy, Trần Quốc Đạt cầm súng lên đường chiến đấu bảo vệ tổ quốc.
‘ Vợ chồng ông Trần Quốc Đạt
Chiến đấu suốt một thời gian dài tại chiến trường B5 Bình Trị Thiên, năm một 1971 ông Đạt bị thương khi đang chiến đấu và được xuất ngũ. Trở về quê hương, dẫu không còn lành lặn nhưng ông bảo, cũng có biết bao dự định cho cuộc sống khi giã từ lửa đạn. Nhưng niềm vui ngắn chẳng tày gang, chỉ sau mấy tháng xuất ngũ ông thấy chân tay mình có cảm giác tê tê nhưng không ngứa, đi khám ở bệnh viện được các bác sỹ cho biết đó là những dấu hiệu đầu tiên của bệnh phong. Choáng và cảm giác như tất cả đang sụp đổ trước mắt mình. Một thời gian sau bệnh tiến triển thêm nặng, ông Đạt được các bác sỹ tư vấn nên ra trại phong Quỳnh Lập, một cơ sở có quy mô và uy tín trong cả nước thời bấy giờ.
Ông Đạt bảo, từ Quãng Bình ra Nghệ An, quãng đường chẳng bao lâu mà ông thấy xa xôi vô cùng. Cũng đã không ít lần trên chuyến xe ra Bắc, ông tuyệt vọng và chán nản muốn tìm một lối giải thoát tiêu cực, cho nhẹ nợ đời.
"Nhưng rồi suy nghĩ ấy cũng qua chú ra. Bình tâm trở lại mình mới thấy, đôi khi sống được mới khó, mới đáng để đương đầu chứ chết thì… dễ quá". Vơi suy nghĩ ấy, cuối năm 1972 ông Đạt đã trở thành một công dân của làng phong Quỳnh Lập. Ở làng được 5 năm, năm 1977 ông Đạt gặp bà Nguyễn Thị Mong, một bệnh nhân thua mình tới bảy tuổi đến từ vùng đất Thanh Liêm, Hà Nam.
"Ngày ấy ở làng, chuyện những nam bệnh nhân đến với nữ bệnh nhân nhân vẫn còn hạn chế lắm. Các bác sỹ không cấm nhưng cũng hạn chế bởi những hệ lụy có thể xẩy đến khi những đứa con ra đời, bởi trong một xác suất nào đó, tính di truyền của bệnh vẫn xuất hiện" ông Đạt cho hay. Nên cũng chẳng cưới xin gì, thương nhau thì về ở với nhau và hai năm sau cậu con trai cả Trần Mạnh Hùng ra đời, khỏe mạnh và lành lặn như những người bình thường. Đó cũng là lí do để năm 1982,ông bà quyết định sinh thêm một người con gái nữa đặt tên Trần Thị Phúc.
Cuộc sống của một đôi vợ chồng trẻ thời kỳ bao cấp đã cực kỳ khó khăn chứ chưa kể đến đó lại là hai bệnh nhân phong nuôi hai con nhỏ. Bà Mong tàn phế độ 3, mức cao nhất và khả năng lao động cực kỳ thấp. Một mình ông Đạt xoay xở để nuôi vợ và hai con nhỏ. Với kinh phí còn hạn hẹp, bệnh viện và sự trở cấp của nhà nước cũng chỉ có thể giúp được người bệnh một phần nào còn đối với người thân hay con cái của họ thì đành chịu. Cái khó ló cái khôn, ông Đạt bảo có lẽ ở làng Quỳnh Lập này, ông là người đàn ông… đa ngành nghề nhất. Từ cắt tóc, sửa xe đạp, đi buôn chuối, đi câu cá… ông đều đã từng làm chỉ với mục đích duy nhất, có tiền để trang trải và quan trọng, là nuôi hai con ăn học.
"Nếu cứ ngồi mà nghĩ rằng mình khổ và thua thiệt hơn người đời thì chẳng bao giờ mình hết khổ. Tui khổ nhiều đến mức… quen rồi. Cuộc đời của hai vợ chồng tôi đã nương nhờ ở đất này thì đã đành, còn hai đứa con mà không cố gắng cho chúng ăn học thì lớn lên cũng chẳng biết sẽ đi đâu về đấu anh ạ"
‘ Ông Đạt mong muốn không có đứa trẻ nào trong làng phải bỏ học giữa chừng
Cam lai
Ở cái làng nhỏ chưa đầy hai cây số vuông nằm biệt lập với khu dân cư ven biển Quỳnh Lập này, nói cho cùng chẳng ai giúp được ai. Không phải họ thiếu lòng trắc ẩn, thậm chí, sự đồng cảm và sẻ chia giữa hàng xóm láng giềng còn hơn rất rất nhiều nơi khác nhưng chỉ có một lí do đơn giản là họ đều… quá nghèo. Nếu chỉ những người bệnh sống với nhau bằng số tiền trợ cấp của bện viện phong Quỳnh Lập thì đã đành, nhưng trải qua hơn năm mơi năm tồn tại, nhiều lớp bệnh nhân đã đến chốn này thì hiển nhiên, không ít những thế hệ đã được sinh ra và coi nơi đây như một quê hương thứ hai của mình.
Gia đình ông Đạt bà Mong cũng không phải là một ngoại lệ. Hai đứa con Trần Mạnh Hùng và Trần Thị Phúc càng lớn lên thì đôi vai của ông càng võng xuống. Nhưng con nhà nghèo thường sớm biết nghĩ, học hết cấp một hai anh em đã biết thương cha mẹ bằng cách đi làm thuê làm mướn để có tiền đóng học, đỡ đần một phần nào gia đình.
Ngồi nói chuyện với tôi, ông Đạt bảo, cha mẹ thì cũng chẳng nên khen con mình qúa mức nhưng quả thực, bây giờ nhớ lại, ông cũng không hiểu nổi thằng Hùng con ông, đều đặn ngày ngày dậy từ ba giờ sáng đi dọc bờ biển để nhặt hạt quan âm về bán cho hàng thuốc Bắc, rồi chiều chiều ra bãi mót lúa mót khoai, đứa con gái Nguyễn Thị Phúc thì hàng ngày kĩu kịt lên rừng đốn củi mang ra chợ bán mà chúng học hành vẫn giỏi, vẫn đều đặn mười hai năm ròng là những giây khen và chứng nhận của nhà trường thì thật là lạ.
"Đó cũng là lí do mà vợ chồng tui, dù có phải nhịn ăn, mà đúng ra là đã không ít lần nhịn ăn để cố cho con không phải đứt việc học giữa chừng". Ông Đạt cũng bảo cuộc đời ông niềm vui không nhiều, nó chỉ đếm được trên đầu ngón tay và một trong sự kiện đó là ngày cả hai đứa con ông đều vào đại học. Thằng anh vào ngành sư phạm học Đại học Vinh còn đứa em gái theo nghề Y khi đỗ vào Đại học Y khoa Huế. Niềm vui đến cùng nỗi lo, với sức khỏe ngày một giảm sút, hai vợ chồng bệnh tật không thể lao động để kiếm tiền như thời trẻ nữa, ông Đạt mạo hiểm bằng cách… đi vay tiền cho con ăn học.
Vay bình thường cũng có mà vay nặng lãi cũng có, ròng rã suốt mấy năm, khi Đài Truyền hình Việt Nam vào gặp ông bà để làm chương trình "Người xây tổ ấm" thì ông Đạt bảo, ông bà đã nợ đến tám sáu triệu đồng cả gốc cả lãi.
"Đó có lẽ là những kỷ niệm không thể nào quên về những tháng ngày mà chúng tôi đã đi qua, giờ thì chia sẻ với anh, số nợ đó chúng tôi đã trả xong và hai đứa con tôi tốt nghiệp đại học giờ cũng đã có việc làm ổn định. Cậu con trai giờ là chuyên viên của phòng Giáo dục huyện Quỳnh Lưu còn cô em gái cũng đang là giảng viên của trường Đại học Y Dược Nghệ An." Không dấu được niềm vui, ông Đạt cũng cho biết thêm, hạnh phúc của ông bà bây giờ là hàng ngày chăm nom và chơi đùa với các cháu nội, ngoại
Kết
So với nhiều người trong làng thì ông bà đã có những hạnh phúc mà không phải ai cũng có. Chính vì vậy mà mong muốn lớn nhất của ông bây giờ, là làm sao bây giờ ở làng phong Quỳnh Lập, đứa trẻ nào cũng được đến trường, không bị đứt con đường học hành giữa chừng. Ông Đạt bảo, ông cũng không hiểu giữa bộn bề những khó khăn ở làng mà lũ trẻ nơi đây lại ham học và học giỏi đến vậy. Cho nên mỗi khi nghe tin đứa nào trẻ nào phải nghỉ học chỉ vì lí do không có tiền… đóng học lại làm ông phải suy nghĩ đến mấy ngày để tìm hướng giải quyết giúp đỡ.
"Không kể những đứa làm ở những lĩnh vực ngoài như con tôi, ở Bệnh viện phong Trung ương Quỳnh Lập này đã có một phần tư cán bộ công nhân viên đều là con của những bệnh nhân phong sống trong làng này đấy. Tôi vẫn tự hào gọi quê hương thứ hai của chúng tôi là làng hiếu học anh ạ" Chia tay, ông Đạt chia sẻ.