Một trong những vấn đề được quan tâm trong hội nghị này và cả các hội nghị sắp tới là việc tìm kiếm một giải pháp cho vấn đề Biển Đông. ASEAN đang thể hiện một thái độ rất tích cực để hối thúc đối tác Trung Quốc tham gia vào việc dàn xếp bộ quy tắc ứng xử của các bên trên biển Đông COC.
Phát biểu với các phóng viên khi Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN kết thúc trong chiều nay, tổng thư ký ASEAN Surin Pitsuwan cho rằng, Trung quốc và ASEAN thời gian gần đây đã thể hiện rõ họ sẽ tiếp tục đối thoại về các vấn đề cụ thể liên quan tới tranh chấp chủ quyền trên biển Đông. Đó là một tín hiệu sáng sủa cho vấn đề đã gây căng thẳng lâu nay tại khu vực.
Ông Surin Pitsuwan cho hay: “Về vấn đề biển Đông, hy vọng rằng chúng ta sẽ đi đúng hướng, và chúng ta sẽ nhận được phản ứng tích cực tương tự từ phía Trung Quốc, rằng họ sẽ tham gia vào các cuộc đối thoại về việc dàn xếp một bộ quy tắc ứng xử của các bên trên Biển Đông COC.
Chúng ta đã nhìn thấy sự khởi động cho chặng đường dài. ASEAN và các nước bên ngoài ASEAN đều muốn gửi ra một thông điệp với thế giới rằng, vấn đề Biển Đông đang được kiểm soát. Chúng ta có những điểm khác biệt, nhưng chúng ta có thể và sẵn sang hướng tới một bộ quy tắc ứng xử trên biển Đông COC. Bộ quy tắc đó sẽ bao gồm những tiêu chí luật pháp sẽ được áp dụng tại các vùng biển khác trên thế giới, không chỉ Biển Đông, nhằm đảm bảo tự do hàng hải của mọi con tàu trong giao thương trên biển”.
Quyết tâm của ASEAN về Bộ quy tắc ứng xử trên biển Đông COC là đã rõ, nhưng các quan chức ASEAN cũng nhấn mạnh rằng, chặng đường đi đến đích vẫn còn dài và chưa thể xác định được thời gian đàm phán sẽ là bao lâu.
Ông Kao Kim Hourn, Quốc vụ khanh Ngoại giao Campuchia cho biết: " Không dễ để đi đến một văn kiện khi mà chúng ta chưa xác định được thời điểm đàm phán. Những điều mà chúng ta đã rút ra trong quá khứ đàm phán về vấn đề Biển Đông, đó là tiến trình đàm phán cũng quan trọng không kém kết quả mà chúng ta sẽ đạt được”.
Trong mấy tháng vừa qua kể từ Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN 45 hồi tháng 7/2012, các nước ASEAN đã chứng kiến những diễn biến đáng ghi nhận liên quan tới việc dàn xếp Bộ quy tắc ứng xử của các bên trên Biển Đông COC.
Ngay trước khi Hội nghị Cấp cao ASEAN 21 diễn ra, vào cuối tháng 10, Thái Lan với tư cách điều phối viên trong quan hệ ASEAN với Trung Quốc cũng đã tổ chức một cuộc Đàm phán cấp quan chức Cao cấp ASEAN Trung Quốc về vấn đề Biển Đông, qua đó, hai bên đã thống nhất sẽ tiếp tục tinh thần đối thoại tích cực và tiến hành tham vấn về những điểm chi tiết của văn kiện pháp lý quan trọng này.
Vai trò điều phối viên của Thái Lan sẽ còn tiếp tục được thử thách trong thời gian tới, khi nước này, với tư cách là một bên không có tranh chấp đứng ra dàn xếp các cuộc đối thoại về Biển Đông.
Một điểm đáng chú ý nữa trong các diễn biến liên quan tới vấn đề Biển Đông, đó là tiết lộ của Tổng thư ký ASEAN Pitsuwan về sáng kiến của Indonesia, theo đó, ASEAN và Trung Quốc sẽ thiết lập một đường dây nóng để các bộ trưởng có thể điện thoại thông báo cho nhau trong trường hợp có một vụ việc tranh chấp trên biển xảy ra. Đường dây nóng này khi được thiết lập sẽ giúp ngăn chặn căng thẳng leo thang.
Còn quá sớm để khẳng định sáng kiến này có đi vào thực thi được hay không, nhưng tiến trình giải quyết căng thẳng trên biển Đông luôn cần những giải pháp cụ thể như vậy.