Đại dịch COVID-19 đã làm bộc lộ những "nút thắt cổ chai" trong chuỗi cung ứng toàn cầu, mà giờ đây khi dịch bệnh đã dần được kiểm soát, một vấn đề khác nghiêm trọng hơn nổi lên, đó là sự thiếu hụt lao động có kỹ năng trong ngành vận tải.
Rất nhiều lĩnh vực đang đối mặt với cuộc khủng hoảng thiếu nhân lực, ngành vận tải cũng không phải là ngoại lệ, với ba thách thức lớn nhất là vấn đề tuyển dụng và giữ chân người lao động có tay nghề, làn sóng nghỉ hưu sắp xảy ra và sự chuyển đổi công nghệ sắp tới.
Vận tải có lẽ là chỉ số tốt nhất thể hiện "sức khỏe" của nền kinh tế. Mọi người có thể phàn nàn khi đường sá tắc nghẽn, các tàu hỏa và máy bay chật cứng, nhưng những con đường hay ga tàu và sân bay đông đúc đó cho thấy một nền kinh tế đang hoạt động nhộn nhịp - hàng hóa đang di chuyển, mọi người đi làm, mua sắm và đi du lịch. Và bởi vì lĩnh vực vận tải quan trọng đối với hầu hết mọi hoạt động trong cuộc sống hàng ngày, bất kỳ sự gián đoạn nào đều gây ảnh hưởng đến tất cả mọi người.
Tình trạng thiếu nhân lực trong ngành hàng không đang rất nguy cấp, từ phi công đến nhân viên mặt đất. Sân bay Heathrow của Anh đã phải yêu cầu các hãng hàng không ngừng bán vé vào mùa Hè này để giảm số lượng hành khách trong bối cảnh thiếu nhân viên trầm trọng.
Trong khi đó, sự thiếu hụt người xếp dỡ hàng hóa ở bến cảng và lái tàu đã khiến các con tàu xếp hàng dài chờ đợi ngoài khơi bờ biển Long Beach (Mỹ). Chính phủ Mỹ đã thông qua khoản chi tiêu liên bang trị giá 1.000 tỷ USD để tái xây dựng cơ sở hạ tầng nước này, thực tế là ngành xây dựng đang thiếu công nhân để có thể sửa chữa những con đường, bến cảng và đường ray cũ. Theo phân tích của Hiệp hội các nhà xây dựng và nhà thầu Mỹ, có 396.000 vị trí công việc đang trống trong tháng 3/2022, nhiều hơn 60.000 vị trí so với cùng kỳ năm 2021.
Vấn đề ở đây không phải là dân số giảm mà một số công việc không còn hấp dẫn người lao động nữa. Một người quản lý của cửa hàng cung cấp lốp xe ở Mỹ chia sẻ: "Tôi đã làm việc với trường dạy nghề trong khu vực trong nhiều năm nhưng không thể tuyển dụng một nhân viên nào, cho dù chúng tôi trả lương cao". Bên cạnh đó, những ngành kém hấp dẫn còn gặp khó khăn trong việc giữ chân lao động có tay nghề. Theo một nghiên cứu, 42% sinh viên tốt nghiệp ngành công nghệ ô tô rời bỏ nghề này trong vòng hai năm sau khi bắt đầu làm việc.
Mặt khác, sự thiếu hụt lao động lành nghề trong các doanh nghiệp vận tải cũng đang trở nên phức tạp hơn do làn sóng nghỉ hưu sắp tới. Tình trạng thiếu phi công đã khiến Quốc hội xem xét việc nâng tuổi nghỉ hưu của các phi công thương mại, các lĩnh vực khác của ngành vận tải cũng đang "báo động". Độ tuổi trung bình của lao động trong một số công việc đặc thù thuộc ngành giao thông vận tải cao hơn gần 10 tuổi, so với độ tuổi trung bình của người lao động trên toàn quốc là 41 tuổi. Khoảng 1/4 số lao động trong ngành vận tải trên 55 tuổi. Tuổi của các tài xế xe tải trung bình là 50 tuổi, nhưng gần 1/3 trong số họ là trên 55 tuổi. Tình trạng này cũng được ghi nhận ở các công việc nặng nhọc khác như khuân vác, xếp dỡ hàng hóa.
Nhiều người kỳ vọng công nghệ là câu trả lời cho vấn đề thiếu nhân lực trong ngành vận tải. Các nhà chiến lược kinh doanh và các nhà hoạch định chính sách dường như "phớt lờ" những vấn đề tồn tại trong cơ cấu nhân khẩu học bằng ước mơ những người lái xe sẽ được thay thế bằng những chiếc xe không người lái. Các cảng sẽ yêu cầu ít người bốc dỡ hàng hóa hơn vì đã có robot thay thế. Vấn đề là những chuyển đổi như vậy sẽ không thể xảy ra trong một sớm một chiều.
Ngay cả khi một số công nghệ mới đang được phát triển và triển khai, vẫn thiếu lao động có kỹ năng để thực hiện các hệ thống tiên tiến đó. Ví dụ, khác xa với tầm nhìn về những chiếc xe không người lái mà nhiều người kỳ vọng, những chiếc ô tô mới bao gồm các hệ thống an toàn tiên tiến đòi hỏi các kỹ thuật viên được đào tạo đặc biệt. Báo cáo sự cố tai nạn năm 2022 của ngành bảo hiểm tài sản và thương vong ước tính rằng, với nhu cầu của công nghệ mới ngày nay, kết hợp với làn sóng nghỉ hưu sắp tới, các kỹ thuật viên ô tô sẽ có đến 100.000 cơ hội việc làm.
Xu hướng điện khí hóa hệ thống giao thông sắp tới sẽ đòi hỏi lực lượng lao động mới. Không những các lao động ngành động cơ đốt trong ngày nay cần được tái đào tạo sang động cơ điện, một thế hệ lao động mới cũng cần được đào tạo để có thể bảo trì các phương tiện và hệ thống robot. Để tích hợp thành công cơ sở hạ tầng điện của quốc gia với hệ thống giao thông, nước Mỹ sẽ cần một lực lượng lao động có chuyên môn để xây dựng, vận hành và duy trì hệ thống phân phối điện để đáp ứng nhu cầu năng lượng rất lớn.
Tuy nhiên, triển vọng của thị trường lao động hiện tại để đáp ứng những thách thức trên là không rõ ràng. Trong một tuyên bố đưa ra vào năm 2018, Viện Kỹ sư Điện và Điện tử (IEEE) của Mỹ dự báo 50% lực lượng lao động trong ngành điện có thể nghỉ hưu trong vòng 5 đến 10 năm tới. Theo Cục Thống kê Lao động Mỹ, độ tuổi trung bình của các kỹ thuật viên điện và điện tử hiện là 49 tuổi. Điều đó cho thấy sự thiếu hụt số lượng người trẻ tuổi có thể đáp ứng nhu cầu xây dựng và vận hành hệ thống giao thông được điện khí hóa trong tương lai.
Hệ thống giao thông vận tải không chỉ bao gồm các cơ sở hạ tầng và phương tiện giao thông, mà còn cả hàng triệu công nhân xây dựng, vận hành và bảo trì các cơ sở hạ tầng cũng như các phương tiện đó. Bộ Giao thông Vận tải Mỹ ước tính, gần 10% lực lượng lao động làm việc trong lĩnh vực giao thông vận tải. Tương lai của ngành này đòi hỏi sự hợp tác và đầu tư công-tư ngay bây giờ để thúc đẩy tuyển dụng và giữ chân người lao động, xây dựng một chuỗi cung ứng nhân tài để có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của quốc gia trong quá trình chuyển đổi sang các công nghệ mới.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!