Thương nhân phân phối xăng dầu sẽ không được mua bán xăng dầu của nhau. Đây là một trong những điểm mới tại dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu đang được Bộ Công Thương lấy ý kiến hoàn thiện, vừa đảm bảo kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường, cũng đảm bảo cơ chế quản lý của nhà nước đối với mặt hàng kinh doanh có điều kiện này.
Xăng dầu là mặt hàng đặc thù, có ý nghĩa chiến lược quốc gia, ảnh hưởng đến đời sống, hoạt động sản xuất kinh doanh và đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, có tính sống còn trong nền kinh tế.
Do vậy, đây là ngành hàng kinh doanh có điều kiện và phải có cơ chế quản lý. Qua 10 năm thực hiện Nghị định 83 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu, thị trường xăng dầu cơ bản được vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp hoạt động sản xuất, kinh doanh xăng dầu, bảo đảm nguồn cung xăng dầu cho đời sống sản xuất kinh doanh và an ninh năng lượng quốc gia.
Hiện nay, Bộ Công thương đang lấy ý kiến các Bộ, ngành, doanh nghiệp hoàn thiện dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu sửa đổi từ Nghị định 83, Nghị định 95, Nghị định 80 của Chính phủ để có được phương án quy định về kinh doanh xăng dầu và điều kiện kinh doanh xăng dầu tại Việt Nam phù hợp nhất trong tình hình hiện nay.
Hiện Bộ Công thương đang lấy ý kiến các Bộ, ngành, doanh nghiệp hoàn thiện dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu sửa đổi
"Để đảm bảo công khai, minh bạch trong điều hành kinh doanh xăng dầu, dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng lần này đã xác định rõ mục tiêu là góp phần đảm bảo an ninh năng lượng với nguyên tắc điều hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước và hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, nhà nước, người dân và người tiêu dùng xăng dầu", bà Nguyễn Thúy Hiền, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công Thương cho biết.
Bà Nguyễn Thúy Hiền, Phó Vụ trưởng Vụ thị trường trong nước, Bộ Công Thương chia sẻ về dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu
Theo bà Hiền, dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu có 6 điểm mới. Thứ nhất, về cơ chế điều hành xăng dầu, dự thảo Nghị định đã đưa ra công thức để doanh nghiệp tự tính toán, sau đó, doanh nghiệp sẽ tự công bố và kê khai giá với cơ quan quản lý nhà nước để cơ quan nhà nước quản lý, giám sát. Thứ hai, dự thảo lần này quy định bình ổn giá xăng dầu được thực hiện theo quy định của Luật giá năm 2023, quy định cụ thể về các trường hợp, biện pháp thực hiện bình ổn. Thứ ba, dự thảo mới bổ sung điều kiện đối với thương nhân đầu mối kinh doanh xuất nhập khẩu xăng dầu. Cụ thể, thương nhân đầu mối kinh doanh xuất nhập khẩu xăng dầu phải có kinh nghiệm trong kinh doanh xăng dầu ít nhất 36 tháng và phải kết nối mạng với cơ quan quản lý nhà nước để cơ quan nhà nước giám sát tổng nguồn cung, tồn kho của doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải có trách nhiệm đảm bảo tổng nguồn tối thiểu là 100.000 m3/năm.
Dự thảo cũng loại bỏ quy định thương nhân phải dự trữ xăng dầu 5 ngày, loại bỏ một số điều kiện về kho chứa và phòng thử nghiệm. Tuy nhiên, đối với thương nhân phân phối xăng dầu, để tránh việc mua bán qua tầng lớp trung gian, dự thảo mới cũng quy định doanh nghiệp không được mua bán xăng lẫn nhau. Ngoài ra, dự thảo cũng xóa bỏ các quy định liên quan đến dịch vụ kinh doanh xăng dầu, bởi qua rà soát, dịch vụ kinh doanh xăng dầu không phải là mặt hàng kinh doanh có điều kiện.
Thị trường xăng dầu sau một thời gian phát triển đã có nhiều thương nhân tham gia. Thời gian qua, hệ thống kinh doanh xăng dầu vận hành với nhiều tầng lớp như đầu mối, tổng đại lý, phân phối và nhượng quyền. Đến nay, theo dự thảo mới đã quy định rõ và hệ thống hóa lại tạm gọi là 3 cấp là đầu mối phân phối và bán lẻ, được quản lý theo chuỗi. Từng khâu trong chuỗi này sẽ thực hiện nhiệm vụ khác nhau để làm sao đảm bảo việc lưu thông xăng dầu được thông suốt.
Theo báo cáo sơ bộ của Vụ thị trường trong nước, Bộ Công Thương, hiện nay, có trên 30 thương nhân đầu mối, đây là nơi tạo nguồn nhập khẩu xăng dầu đầu vào, mua từ các nhà máy đưa vào hệ thống phân phối của chính mình và bán cho các nhà phân phối khác. Gần 280 thương nhân tham gia khâu phân phối được quyền mua của tất cả các nhà đầu mối mà không bị hạn chế để phân phối trong hệ thống bán lẻ của mình, gần 16.800 cửa hàng bán lẻ xăng dầu trên cả nước.
Hệ thống kinh doanh xăng dầu vận hành với nhiều tầng lớp như đầu mối, tổng đại lý, phân phối và nhượng quyền
"Thời gian qua, có rất nhiều các thương nhân phân phối xăng dầu phát triển và có sự đóng góp cho việc đảm bảo nguồn cung xăng dầu cho thị trường trong nước. Tuy nhiên, hoạt động của thương nhân phân phối trong thời gian vừa qua cũng được các cơ quan thanh tra, kiểm tra, điều tra đã chỉ ra một số điểm yếu cần chấn chỉnh. Thứ nhất, khi cho phép các thương nhân phân phối, mua bán lẫn nhau, sẽ tạo ra các tầng lớp trung gian, từ đó làm tăng chi phí dẫn đến chiết khấu tại khâu bán lẻ thấp và không khuyến khích người bán lẻ bán hàng ra thị trường. Thứ hai, khi các thương nhân mua bán xăng dầu lẫn nhau, với số lượng bán ra họ đều báo cáo, tạo ra một lượng tiêu thụ ảo khiến cho cơ quan quản lý nhà nước không nắm được số liệu thực tế để điều hành nguồn cung xăng dầu. Thứ ba, thương nhân khi mua bán lẫn nhau chủ yếu phục vụ cho mục đích tài chính kinh doanh của doanh nghiệp, bởi khi doanh thu mua bán lẫn nhau, họ chứng minh tài chính để được vay ngân hàng chứ không đảm bảo đúng mục đích kinh doanh xăng dầu", bà Hiền cho biết thêm.
Theo Vụ thị trường trong nước, Bộ Công Thương, có trên 30 thương nhân đầu mối, tạo nguồn nhập khẩu xăng dầu đầu vào, mua từ các nhà máy đưa vào hệ thống phân phối của chính mình và bán cho các nhà phân phối khác
Cũng theo bà Hiền, khi cơ quan quản lý nhà nước quản lý, giám sát được tổng nguồn cung xăng dầu và lượng tiêu thụ thực tế ra thị trường, cơ quan quản lý nhà nước sẽ lên kế hoạch để phân tổng nguồn tối thiểu hàng năm cho các doanh nghiệp thực hiện, từ đó, các doanh nghiệp sẽ đảm bảo tổng nguồn cho xăng dầu, cho nền kinh tế.
"Khi dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu quy định thương nhân phân phối không được mua bán lẫn nhau, có một số ý kiến của các doanh nghiệp cho rằng việc này sẽ làm hạn hạn chế yếu tố cạnh tranh và không đảm bảo sự công bằng theo nguyên tắc thị trường. Các doanh nghiệp phân phối cho rằng họ bị phân biệt đối xử. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp tham gia kinh doanh xăng dầu, phải tuân thủ điều kiện mà cơ quan nhà nước quy định. Thứ hai, việc quy định thương nhân phân phối xăng dầu không mua bán lẫn nhau cũng không làm mất đi tính cạnh tranh, bởi các thương nhân phân phối xăng dầu trong cùng phân khúc vẫn có thể cạnh tranh với nhau như bình thường. Đồng thời, dự thảo mới này sẽ tạo động lực để các thương nhân phân phối xăng dầu làm tốt có thể phát triển tới một phân khúc cao hơn, hướng tới trở thành thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu", bà Hiền đánh giá.
Giảm sự can thiệp của nhà nước vào hoạt động kinh doanh xăng dầu của doanh nghiệp, đảm bảo khoa học, hợp lý, khả thi, đáp ứng nhu cầu thực tiễn và công tác quản lý Nhà nước, bảo đảm hài hòa lợi ích của nhà nước và người dân. Cắt giảm thủ tục hành chính và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nhiều điểm mới trong dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu do Bộ Công Thương chủ trì soạn thảo hướng tới mục tiêu đó là đảm bảo sự minh bạch và công bằng.
Trên thị trường xăng dầu thế giới, xăng dầu là ngành hàng đặc thù, không phụ thuộc vào cân đối cung cầu và đôi khi phụ thuộc vào yếu tố địa chính trị trên thế giới và các nước thì vẫn tăng sản lượng nhưng giá xăng dầu vẫn lên, đôi khi thì giảm sản lượng nhưng mà giá xăng dầu thì vẫn xuống và rõ ràng sự biến động này phần nào đó ảnh hưởng tới xăng dầu trong nước
"Dự thảo Nghị định về kinh doanh xăng dầu lần này đã thiết kế thành ba phân khúc. Cấp thứ nhất là thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu. Cấp thứ hai là thương nhân phân phối xăng dầu và cấp thứ ba là thương nhân bán lẻ. Đối với từng cấp, chúng tôi có quy định về điều kiện tham gia thị trường của họ và quy định về quyền, nghĩa vụ. Khi doanh nghiệp tham gia ở phân khúc nào, họ phải thực hiện duy trì điều kiện, thực hiện quyền và nghĩa vụ ở phân phân khúc. Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải thực hiện kết luận của cơ quan thanh tra, cơ quan kiểm tra, cơ quan điều tra, giảm khâu phân phối trung gian. Dự thảo Nghị định lần này, bỏ quy định thương nhân phân phối xăng dầu được mua bán lẫn nhau, từ đó, loại bỏ số liệu ảo về tiêu thụ xăng dầu trên thị trường, giúp thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu tính toán được lượng tiêu thụ thực tế để có kế hoạch mua bán xăng dầu trong nước và quốc tế, đảm bảo cung ứng cho thị trường. Đồng thời, cơ quan quản lý nhà nước cũng xác định rõ được lượng tiêu thụ xăng dầu để xây dựng tổng nguồn và phân giao tổng nguồn hàng năm cho doanh nghiệp thực hiện để đảm bảo cung ứng đầy đủ xăng dầu cho nền kinh tế", bà Hiền nhấn mạnh.
Thương nhân được làm những điều pháp luật không cấm, nhưng đối với mặt hàng xăng dầu, kinh doanh xăng dầu có điều kiện thì kinh doanh phải đáp ứng các điều kiện đó. Cơ quan chủ trì soạn thảo nhận định việc soạn thảo dự thảo nghị định đã tôn trọng 5 nguyên tắc cơ bản được nêu trong quá trình soạn thảo đã được Chính phủ thông qua. Đó là xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, kế thừa những ưu điểm trong cơ chế kinh doanh xăng dầu hiện hành và bổ sung mới những quy định phù hợp với tình hình thực tiễn cả quốc tế và trong nước. Đặc biệt, mục tiêu điều hành là góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, điều hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước, hài hòa lợi ích giữa người tiêu dùng, doanh nghiệp sử dụng xăng dầu và doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, giảm bớt khâu trung gian trong chuỗi cung ứng xăng dầu.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!