Sau những vụ việc liên quan đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ trong thời gian vừa qua, Chính phủ và các cơ quan quản lý cũng đã đưa ra những giải pháp để giúp tháo gỡ khó khăn cho thị trường này. Nhiều doanh nghiệp cũng đã đàm phán thành công với các nhà đầu tư để giãn hoãn ngày đáo hạn trái trái phiếu, hay hoán đổi sang những tài sản khác để thanh toán cho nhà đầu tư…
Đến thời điểm này, những khó khăn nhất cũng đã dần qua đi. Tuy nhiên, trong những tháng đầu năm 2023, thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn khá trầm lắng, khối lượng phát hành thành công đã giảm sâu so với cùng kỳ năm trước.
Trao đổi trong Talk show Phố Tài Chính (The Finance Street Talk Show) trên VTV, các chuyên gia đánh giá, cần có thêm những giải pháp giúp thị trường trái phiếu doanh nghiệp sớm khơi thông trở lại và tiếp tục phát huy được vai trò là kênh huy động vốn trung và dài hạn hiệu quả và bền vững cho nền kinh tế.
BTV Khánh Ly: Như ông bà cũng đã thấy, trước những khó khăn của thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, Chính phủ đã cho ra đời Nghị định 08, giúp tháo gỡ nút thắt cho thị trường này. Ông bà đánh giá như thế nào về những tác động của nghị định trong thời gian qua?
Bà Nguyễn Thị Hằng Nga, CFA, Phó Tổng giám đốc Công ty Quản lý quỹ Vietcombank (VCBF):
Với Nghị định 08, tôi nghĩ là có hai tác động chính. Thứ nhất, liên quan đến việc tạo cơ sở pháp lý cho việc giãn, hoãn thời gian trả nợ hay là hoán đổi trái phiếu sang các tài sản khác thì trên thực tế, trước đây các doanh nghiệp khi mà họ gặp vấn đề về thanh toán, họ cũng đã có thương lượng với các trái chủ liên quan đến vấn đề này. Và Nghị định 08 đã cung cấp một cơ sở pháp lý rõ ràng hơn, giúp cho doanh nghiệp có thêm thời gian để xử lý tình hình tài chính của mình.
Theo thống kê của VCBF, từ đầu năm đến 31/5, tổng số trái phiếu được hoãn thời gian trả nợ vào khoảng 36.000 tỉ đồng, cũng là một con số khá tương đối. Tuy nhiên, thời gian hoãn cũng chỉ là một phần nhỏ ở trong đấy, tức là có kéo dài thời gian trả nợ đến tối đa là hai năm theo quy định của Nghị định 08. Điều thứ hai của Nghị định 08 là liên quan đến việc hoãn thời gian thi hành của một số điều khoản của Nghị định 65, đến ngày 31/12/2023, tôi nghĩ là cũng không có quá nhiều tác động vì từ nay đến 31/12/2023 cũng chỉ còn 7 tháng thôi. Nếu thực sự muốn hỗ trợ thị trường, tôi nghĩ cần nới thêm thời gian hiệu lực của những điều khoản này, có thể là đến cuối 2024 hay thậm chí là lâu hơn.
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA):
Tôi cũng cơ bản là đồng tình với chị Nga về một số những nhận định. Trong rất nhiều trường hợp, doanh nghiệp vì lý do cả khách quan lẫn chủ quan, đặc biệt là gặp phải những rủi ro như thời gian vừa qua do đại dịch COVID-19 kéo dài hai năm rưỡi đến ba năm, tùy từng khu vực khác nhau, thì đây là một rủi ro bất khả kháng. Nó làm cho một bộ phận lớn các doanh nghiệp, kể cả những doanh nghiệp có năng lực sáng tạo, năng lực đổi mới quản trị tốt và tuân thủ pháp luật cũng vẫn gặp khó khăn.
Trước Nghị định 08, nhiều doanh nghiệp họ gặp khó vì không có cơ sở pháp lý để cho họ đàm phán với nhà đầu tư, nhưng sau Nghị định 08, tôi nghĩ cũng đã giúp được doanh nghiệp bởi vì trước đây, chỉ riêng năm 2022, tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành lên đến khoảng hơn 200.000 tỷ đồng và giá trị trái phiếu doanh nghiệp cộng dồn từ trước đó đến thời điểm 2022 đâu đó khoảng hơn 1 triệu tỷ đồng. Số lượng trái phiếu đáo hạn trong các năm 2022 và 2023 này đâu đó cũng phải từ khoảng hơn 200.000-300.000 tỷ đồng mỗi năm. Như chị Nga nói là đến hết tháng 5, số lượng trái phiếu đã đàm phán để mà điều chỉnh, tái cấu trúc lại kỳ hạn nợ, đạt được thỏa thuận giữa nhà đầu tư với cả các doanh nghiệp phát hành là khoảng hơn 30.000 tỷ đồng, tôi nghĩ đấy cũng là một tín hiệu tích cực cho thấy rằng Nghị định 08 ở góc độ nào đó đã đi được vào cuộc sống.
Còn nội dung liên quan tới hoãn việc áp dụng điều khoản liên quan đến việc định hạng tín nhiệm với các doanh nghiệp phát hành trái phiếu thì tôi vẫn cho rằng, chúng ta vẫn nên áp dụng sớm để tăng tính minh bạch và lấy lại niềm tin của các thành viên nói chung và của các nhà đầu tư nói riêng trên thị trường.
BTV Mùi Khánh Ly: Đúng là chúng ta đã thấy có những chuyển biến tích cực trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, tuy nhiên, trong những tháng đầu năm 2023, khối lượng phát hành trái phiếu mới thành công của các doanh nghiệp đã giảm sâu so với cùng kỳ năm trước, ông bà đánh giá sao về điều này?
Bà Nguyễn Thị Hằng Nga, CFA, Phó Tổng giám đốc Công ty Quản lý quỹ Vietcombank (VCBF):
Đối với thị trường thứ cấp, tôi nghĩ là cũng đã có những dấu hiệu tích cực, ví dụ như lợi suất của trái phiếu doanh nghiệp trong quý IV khi mà nhà đầu tư bán nhiều, không chỉ là trái phiếu riêng lẻ mà bán ở tất cả các quỹ trái phiếu, lãi suất trái phiếu doanh nghiệp có thể lên tới 15%, thậm chí 20%. Thế nhưng bây giờ, những lợi suất đấy chúng ta gần như là không nhìn thấy nữa rồi, nó đã xuống chỉ còn khoảng 10%-11%. Còn ở thị trường sơ cấp thì đúng là vẫn còn rất trầm lắng là do yếu tố cầu. Thứ nhất là đối với phía ngân hàng, công ty bảo hiểm thì cả hai đối tượng này bây giờ cũng không được mua các trái phiếu phát hành để mà cơ cấu nợ. Còn đối với các công ty chứng khoán trước đây, họ mua trái phiếu doanh nghiệp để phân phối cho nhà đầu tư cá nhân, thì bây giờ nhà đầu tư cá nhân họ gần như không có nhu cầu.
Trong khi đó, công ty quản lý quỹ, vốn có một phần đầu tư từ quỹ và một phần là ủy thác đầu tư của các nhà đầu tư cá nhân, thì lại đang gần như không có dòng tiền mới. Còn về nhu cầu của nhà đầu tư nước ngoài, có một số cũng bắt đầu quan tâm đến thị trường trái phiếu Việt Nam nhưng còn rất nhỏ.
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA):
Chắc chắn là so với cùng kỳ của năm ngoái thì năm nay, tính sôi động của thị trường có thể nói là giảm đi đến trên 90%, tất nhiên việc này không ai mong muốn cả. Và chúng ta thấy rằng, sau một giai đoạn thị trường có những biến động, khi nhà đầu tư họ lo lắng, đặc biệt là những liên quan đến một số các vụ việc các tổ chức phát hành có lãnh đạo doanh nghiệp bị bắt để điều tra hành vi vi phạm pháp luật, nó gây ra tâm lý thị trường. Bây giờ, sau một thời gian, nhà đầu tư họ nắm được thông tin và họ định hình lại các thông tin, rồi nhận thức được một cách đầy đủ, rõ ràng hơn thì các hành động của nhà đầu tư trên thị trường không còn đổ xô đi bán trái phiếu bằng mọi giá nữa.
Đây cũng là một tín hiệu tích cực bước đầu và cũng là một cơ hội tốt để cho các doanh nghiệp hoạt động chân chính có cơ hội để từng bước phục hồi và đảm bảo được về năng lực trả nợ cho nhà đầu tư.
Để lấy lại được niềm tin của các nhà đầu tư trong bối cảnh thị trường như thế này, rõ ràng là các doanh nghiệp phải chủ động trong việc thay đổi lại phương thức quản trị, điều hành, minh bạch hóa thông tin và đáp ứng được các yêu cầu mới của pháp luật liên quan đến quy định về phát hành trái phiếu. Nếu như các doanh nghiệp nỗ lực trong việc nâng cao tính minh bạch, tính hiệu quả, chất lượng quản trị thì tôi tin rằng chắc chắn chúng ta sẽ lấy lại được niềm tin của nhà đầu tư.
BTV Mùi Khánh Ly: Sau những điều đã xảy ra với thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ, các ông bà đánh giá như thế nào về những rủi ro khi các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ tham gia vào thị trường này?
Bà Nguyễn Thị Hằng Nga, CFA, Phó Tổng giám đốc Công ty Quản lý quỹ Vietcombank (VCBF):
Chúng tôi luôn đánh giá thị trường trái phiếu doanh nghiệp không phải là thị trường dành cho nhà đầu tư cá nhân riêng lẻ và không chuyên. Trước đây, nhiều nhà đầu tư vẫn đánh đồng việc đầu tư trái phiếu doanh nghiệp giống như mình đi gửi ngân hàng nhưng thực ra thì nó rất khác bởi vì, nếu chỉ để được lợi suất cao hơn khoảng 3%-4% so với cả tiền gửi ngân hàng mà nhà đầu tư lại có một rủi ro rất lớn và có thể không nhận được toàn bộ gốc hay là chỉ nhận được một phần, hoặc bị hoãn trả nợ…, đó cũng là rủi ro khá lớn so với cả lợi nhuận mang lại rồi.
Tôi nghĩ, trong thời gian vừa qua, các nhà đầu tư cá nhân đã nhận biết được những rủi ro đấy. Tuy nhiên, sẽ có những giải pháp thay thế, ví dụ như là đầu tư vào các quỹ đầu tư trái phiếu. Vì sao lại như vậy? Bởi vì những quỹ đầu tư trái phiếu thì được quản lý bởi những chuyên gia đầu tư và họ sẽ lựa chọn rất kỹ lưỡng các trái phiếu; đồng thời, danh mục đầu tư trái phiếu thì sẽ bao gồm rất nhiều trái phiếu khác nhau của các ngành nghề khác nhau... như vậy cũng sẽ giảm rủi ro cho nhà đầu tư.
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA)
Hầu hết ở các nước, thị trường trái phiếu doanh nghiệp dành cho các nhà đầu tư chuyên nghiệp chứ không phải dành cho các nhà đầu tư không chuyên. Nói như vậy không phải là với nhà đầu tư chuyên nghiệp thì không có rủi ro. Nhà đầu tư chuyên nghiệp thì họ ý thức được và họ hiểu được và họ chấp nhận rủi ro khi họ lựa chọn những sản phẩm đầu tư và phương án hay là phương thức đầu tư như vậy.
Nhìn chung là chúng ta đều cần phải liên tục học hỏi, nâng cao kiến thức của mình và nếu nhà đầu tư hiểu thì mới tham gia. Ví dụ như chị Nga nói ở đây là các quỹ đầu tư trái phiếu, là các công ty quản lý quỹ, ở đó họ có năng lực, có đội ngũ, và họ có cơ sở vật chất, có điều kiện để họ tiếp cận được, nhanh chóng, kịp thời các thông tin trên thị trường và họ còn có năng lực phân tích, đánh giá thông tin đấy để đưa ra các hành động phản ứng trong việc lựa chọn tài sản đầu tư; khi nó phát sinh các thông tin có lợi hay bất lợi thì mình ứng xử như thế nào. Thứ ba là họ xây dựng phương thức đầu tư, họ phân tán được rủi ro và tạo ra một danh mục phù hợp với khẩu vị rủi ro của nhà đầu tư.
Chúng ta hiểu rằng mọi thành phần tham gia phát triển thị trường, không ai tự nhiên biết tất cả mọi thứ và chúng ta cũng cần phải có quá trình, cùng nhau học hỏi, trải nghiệm và cùng nhau điều chỉnh và hoàn thiện ở mỗi vị trí khác nhau. Ở đây không chỉ nhà đầu tư rút kinh nghiệm mà kể cả cơ quan quản lý, các tổ chức phát hành và các tổ chức trung gian ở trên thị trường.
BTV Mùi Khánh Ly: Với những phân tích ở trên thì theo hai ông bà dự báo, thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ ra sao trong thời gian tới?
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA):
Theo đánh giá của tôi, không chỉ ở Việt Nam mà tất cả các nước ở trên thế giới, chúng ta luôn luôn có nhà đầu tư, họ luôn tìm những cơ hội đầu tư phù hợp với hiểu biết của họ, với khẩu vị rủi ro của họ. Và nhà đầu tư cá nhân thì như chúng ta biết hiện nay riêng lượng tiền gửi dân cư nằm trong hệ thống ngân hàng thương mại, kể cả sau các biến cố như vậy vẫn đâu đó phải trên 5 triệu tỷ đồng, thế thì vấn đề ở đây là với thị trường trái phiếu nói riêng và các cái loại hình tài sản tài chính khác nói chung, để hút được dòng tiền của nhà đầu tư, chúng ta cần phải có những điều chỉnh về mặt chính sách về nhận thức và hành vi của các đối tượng tham gia thị trường. Đồng thời, khi chúng ta từng bước điều chỉnh để hoàn thiện, nâng cao hơn chất lượng, nâng cao tính minh bạch và tính chuyên nghiệp hơn thì tôi tin rằng chắc chắn dòng tiền sẽ quay trở lại với thị trường này.
Bà Nguyễn Thị Hằng Nga, CFA, Phó Tổng giám đốc Công ty Quản lý quỹ Vietcombank (VCBF):
Về tình hình thị trường, tôi nghĩ có điểm tích cực đó là lãi suất tiền gửi thì cũng đã giảm rồi và khi lãi suất tiền gửi giảm thì đương nhiên, các nhà đầu tư sẽ phải tìm kiếm những cơ hội đầu tư với lãi suất cao hơn, trong đó có việc bắt đầu tìm kiếm trở lại những khoản đầu tư vào trái phiếu. Tuy nhiên, thực tế nguồn tiền trên thị trường dù qua tổ chức nào thì cũng là từ nhà đầu tư cá nhân và khi mà niềm tin của nhà đầu tư cá nhân chưa thực sự quay trở lại thì cầu sẽ vẫn còn yếu, bởi vì để khôi phục niềm tin thì cũng cần mất thời gian.
BTV Mùi Khánh Ly: Vậy theo hai ông bà, đâu là những giải pháp giúp thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển bền vững hơn về chất trong thời gian tới, cũng như lấy lại được niềm tin của nhà đầu tư?
Bà Nguyễn Thị Hằng Nga, CFA, Phó Tổng giám đốc Công ty Quản lý quỹ Vietcombank (VCBF):
Chúng tôi đánh giá, về mặt cung trái phiếu thì lúc nào cũng sẽ rất nhiều, bởi vì đối với một đất nước phát triển như Việt Nam, nhu cầu về đầu tư phát triển rất lớn. Hiện, tổng tín dụng trên GDP của chúng ta đã vượt qua 130%, vì vậy nhu cầu về nguồn vốn dài hạn qua thị trường trái phiếu để cho doanh nghiệp phát triển là rất lớn. Chúng tôi nghĩ, giải pháp căn cơ và dài hạn nhất vẫn là tập trung phát triển các quỹ đầu tư trái phiếu chuyên nghiệp.
Bên cạnh đó, đối với Chính phủ, có thể đưa ra những khuyến khích về thuế. Ví dụ, khi các quỹ đầu tư vào trái phiếu, sau khi họ nhận được trái tức, họ phân phối lại cho nhà đầu tư cá nhân thì khoản phân phối đấy có thể cân nhắc miễn thuế cho nhà đầu tư cá nhân. Hay đối với Ngân hàng Nhà nước thì cũng có thể cân nhắc cơ chế tái cấp vốn giống như kiểu tái cấp vốn cho ngân hàng thương mại khi các quỹ đầu tư có vấn đề về thanh khoản…
Ngoài ra, rất mong là Chính phủ sẽ cho phép các quỹ được đầu tư vào các trái phiếu phát hành riêng lẻ chứ không chỉ là trái phiếu phát hành ra công chúng hay là trái phiếu niêm yết, bởi vì trong thời gian tới thì các trái phiếu riêng lẻ cũng sẽ được đăng ký giao dịch tập trung tại Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) và việc mở rộng này cũng sẽ giúp cho các quỹ có thể giảm thiểu rủi ro, danh mục cũng sẽ đa dạng hơn. Còn đối với doanh nghiệp phát hành thì cũng nên cân đối cấu trúc vốn của mình một cách phù hợp, chỉ nên phát hành trái phiếu khi những dự án đầu tư đó có hiệu quả và cần minh bạch thông tin.
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA):
Nếu chúng ta nói đến sự phát triển của cả thị trường, chúng ta phải nói đến cả chu trình của nó. Từ khâu chúng ta tổ chức thiết kế kiến trúc của thị trường, từ góc độ cơ quan quản lý. Hiện nay, Chính phủ cũng đang thực hiện rất nhiều biện pháp, trong đó một là yêu cầu phải có xếp hạng tín nhiệm, phải có kiểm toán mục đích sử dụng vốn, rồi đưa trái phiếu qua sàn giao dịch trái phiếu tập trung, nâng cao chuẩn yêu cầu về công bố thông tin và chúng ta thay đổi trách nhiệm của tổ chức trung gian, quy trình trong việc phân phối trái phiếu, cũng như yêu cầu nhà đầu tư phải ký cam kết xác nhận về thông tin cũng như mức độ rủi ro của trái phiếu đó.
Như vậy, cũng cần phải nâng cao được năng lực thực thi và giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước. Vấn đề thứ hai rất quan trọng và đó là yếu tố nền tảng, chính là làm sao nâng cao được chất lượng của doanh nghiệp, đầu tiên là tính minh bạch, tính chuyên nghiệp khi mà thực hiện huy động vốn. Chính những điều đó mới tạo được niềm tin cho nhà đầu tư và chúng ta mới đẩy được sự phát triển của thị trường từng bước đi lên một cách lành mạnh và bền vững.
BTV Mùi Khánh Ly: Xin cảm ơn hai ông bà về những thông tin trên!
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!