Đã bao đời nay, cứ mỗi dịp chuẩn bị bước sang năm mới, người Dao lại chuẩn bị lá thuốc để tắm, xông hơi. Đây được coi là một phần không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt ngày 30 Tết của dân tộc Dao nói chung, người Dao đỏ nói riêng.
Thuốc tắm mọc xen với nhiều loại cây cỏ.
Để có được nồi lá thuốc cho các thành viên gia đình tắm vào ngày 30 Tết, hơn 1 tháng qua bà Triệu Thị Khách ở thôn Bó Mi, xã Tân Phượng đã phải lặn lội tận rừng sâu, núi cao tìm kiến các cây thuốc. Loại nào có thể hái về trước thì bà mang vệ cất giữ, loại nào cần phải dùng tươi thì đánh dấu khu vực có thuốc để đúng đến sáng sớm 30 Tết mới đi hái về. Có những cây thuốc không phải núi nào cũng có, nhà nào cũng tìm được nên các gia đình thường chia sẻ với nhau để nhà nào cũng có lá thuốc tốt nhất tắm vào 30 Tết. BàTriệu Thị Khách nói: “Năm nào cũng vậy, tôi cố gắng kiếm đủ các loại cây cho bài thuốc tắm của mình. Nếu không đủ thì nước tắm không được thơm, không được tốt lắm, tôi không ứng ý mấy”.
Đây là loại cây dùng dễ và lá.
Có nồi thuốc tắm tốt trong ngày 30 Tết, ngoài việc tìm kiếm đủ các cây thuốc thì cách pha chế nước tắm cũng rất quan trọng, vì mỗi loại thảo dược đều có một đặc tính riêng và cách pha chế khác nhau. Trung bình mỗi nồi nước tắm được pha chế bởi khoảng 15 loại thảo dược khác nhau, có những nồi cho người ốm thì có thể lên đến trên 30 loại cây. Thuốc tắm, có loại được phơi hoặc sao khô, có loại phải tươi nguyên, nên không phải cứ cho hết vào một nồi đun lên là được, mà có những loại phải đun riêng hoặc phải cho vào sau. Anh Trịnh Minh Sang, thôn 3, xã Tân Phượng, người mới học đun pha thuốc tắm từ các cụ trong thôn cho biết: “Mình phải đun liên tục trong vòng từ 30 - 40 phút, khi nước chuyến sang màu huyết dụ là đạt yêu cầu. Mình pha cũng không nên pha nước nguội quá, như thế sẽ không ngâm được lâu, thuốc tắm không tỏa hương thơm nhiều. Bồn tắm cũng rất quan trọng, nhà nào không có thùng gỗ thì mình phải cho vào chậu to để tắm”.
Loại cây giúp tăng cường sức khỏe...
Tắm nước thuốc của người Dao trong ngày 30 Tết không chỉ là nét văn hóa truyền thống, mà còn là để giúp giảm căng thẳng, mệt mỏi của mỗi người sau một năm vất vả để có một thể trạng tốt nhất đón xuân mới. Do đó, hầu hết các gia đình dân tộc Dao nói chung, người Dao xã Tân Phượng, huyện Lục Yên nói riêng đều tắm lá thuốc trong ngày 30 tết. Ông Bàn Tiến Phúc, xã Tân Phượng, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho biết: “Năm nào nhà tôi cũng phải có nồi lá thuốc để tắm tròng ngày 30 tết này. Thít, bánh thiếu tí cũng được nhưng khi bước sang năm mới không thể thiếu được tắm là thuốc”.
Chè rừng nằm trong số các vị thuốc tắm của người Dao.
Rừng Tân Phượng, nơi có nhiều loại dược liệu quý.
Người Dao có nhiều bài thuốc dân gian quý như: Thuốc tắm cho phụ nữ sau khi sinh lưu thông khí huyết, phục hồi sức khỏe; thuốc trị đau dạ dày, hiếm muộn… Tuy nhiên, hiện nay số lượng các loài thuốc quý trong tự nhiên ngày một ít đi, lớp trẻ ngày càng ít biết các bài thuốc dân gian. Để lưu truyền những bài thuốc quý, vào những ngày đầu xuân các thầy thuốc người Dao (ké đia miền) thường tổ chức dạy con cháu cách nhận biết mặt cây thuốc, cách kết hợp các loại cây với nhau thành bài thuốc, vận động nhau khai thác hợp lý, cùng bảo vệ các loại cây dược liệu quý hiếm.