Cọ là loại cây gắn bó mật thiết với đời sống của đồng bào Dao đỏ Yên Bái. Với bà con, cây cọ không chỉ đơn thuần che bóng mát, cho lá để lợp nhà, mà quả cọ đem ỏm chín từ lâu đã trở thành món ăn ưa thích của người Dao nơi đây.
Cây cọ thường sống ở triền núi cao, nơi có độ dốc lớn. Cây cọ cho ra quả vào tháng 2, tháng 3 âm lịch, thu hái từ tháng 11, 12. Quả cọ khi già có màu xanh đen, bóng, quả căng tròn. Mỗi cây thường có 4- 6 buồng. Cọ sai quả là vậy, tuy nhiên không phải cây cọ nào cũng cho quả ngon, vị bùi ngọt và thơm ngậy như nhau.
Chị Lý Thị Phin, thôn 3, xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái chia sẻ: "Cây cọ cho quả ngon phải là cây cọ lâu năm, và đặc biệt không được chặt lá thì quả cọ mới dày cùi, và không bị chát. Quả cọ khi trẩy xuống lấy dao gọt lớp cùi thấy dày cùi, màu đỏ thẫm đó là cọ ngon".
Theo kinh nghiệm của người Dao đỏ Yên Bái, để chọn được cọ ngon thì phải phân biệt được cọ nếp và cọ tẻ. Thông thường cọ nếp có cùi dày hơn và quả bóng hơn cọ tẻ. Cọ nếp khi quả già thường hay bị nứt vỏ, cọ nếp thường dẻo và mềm hơn, khi ỏm chín cọ tiết ra lớp mỡ vàng óng, đó là quả cọ nếp.
Chị Lý Thị Phin chia sẻ thêm: "Có hai loại cọ nếp và cọ tẻ. Cọ nếp khi ỏm rất nhanh mền và dễ ỏm hơn cọ tẻ. Cọ nếp có vị ngậy hơn, cọ tẻ thì cứng và ỏm khó mềm nên ăn có vị chát".
Quả cọ trước khi ỏm đem rửa sạch bụi, đất cát, sau đó cho cọ vào gùi thêm que sắc nhọn rồi sóc lên cho sạch lớp vỏ ngoài và đem ỏm. Cọ được ỏm theo hai cách: Cho cọ vào nồi thêm nước cho ngập phần quả rồi đun nhỏ lửa, ngoáy đều tay đến khi nước sủi lăn tăn bắc xuống đậy vung lại trong khoảng thời gian 30 phút thì cọ chín mềm. Ngoài ra còn cách thứ 2 là cọ còn được ỏm bằng cách đun nước sủi lăn tăn rồi bắc xuống cho cọ vào ỏm đến khi cọ mềm là chín.
Cọ sau khi ỏm chín có vị bùi, thơm ngọt và béo ngậy. Cọ ỏm thường được người Dao đỏ Yên Bái ăn ghém với xôi, thịt, cá cho vị thơm ngon, béo ngậy. Theo đồng bào Dao, cọ là loại quả tự nhiên, có tính lành mát, tốt cho sức khoẻ, giúp ngủ tốt. Ngày nay cọ không chỉ còn là món của người Dao, mà còn được nhiều người ở các vùng khác ưa thích.
Chị Nguyễn Thị Hương, phường Đồng Tâm, thành phố Yên Bái cho biết: "Từ bé tôi đã được ăn quả cọ, quả cọ rất ngon, vị béo ngậy, nhất là cọ nếp càng có độ dẻo ngậy hơn. Mùa cọ nào tôi cũng mua thưởng thức. Tối rất thích món cọ ỏm".
Cứ vào mùa cọ hàng năm, trong các gia đình người Dao đỏ Yên Bái lại tỏa hương thơm ngọt, béo ngậy của cọ ỏm, ai đã một lần thưởng thức thật khó có thể quên.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!