Bạn có thể biết cảm giác: ai đó đang nói chuyện với bạn, hoặc bạn đang đi bộ dọc theo một con phố xa lạ, và đột nhiên, điều đó ập đến với bạn - một cảm giác choáng ngợp rằng bạn đã từng trải qua chính xác tình huống này trước đây. Tuy nhiên, mặc dù có vẻ như bạn đã từng đến đó, nhưng bạn chưa bao giờ đến địa điểm đó trước đây (hoặc có cuộc trò chuyện với người đó).
Đó có phải là một trục trặc trong Ma trận, một trò lừa bịp của tâm trí hay một thứ gì đó hoàn toàn khác? Các chuyên gia cho biết những gì bạn đang trải qua rất có thể là một hiện tượng tâm lý gọi là "deja vu".
Vậy, chính xác deja vu là gì?
Được mượn từ thuật ngữ tiếng Pháp déjà vu, nó có nghĩa đen là "đã nhìn thấy". Mặc dù cảm giác deja vu thường thoáng qua, nhưng nó để lại tác động đủ lớn khiến hầu hết mọi người phải vò đầu bứt tai.
Theo Phó Giáo sư Piers Howe của Trường Khoa học Tâm lý Melbourne, đó không chỉ là cảm giác quen thuộc mà còn là sự thừa nhận siêu nhận thức rằng những cảm giác này bị đặt nhầm chỗ.
PGS Howe, nhà nghiên cứu hàng đầu tại Đại học Melbourne, cho biết: "Đó là cảm giác trước đây đã từng trải qua tình huống hiện tại mà không thể nhớ lại thực tế là mình đã làm như vậy.
"Hầu hết các định nghĩa về deja vu chỉ đưa ra phần đầu tiên (cảm giác trước đây đã trải qua tình huống tương tự), nhưng phần thứ hai (không thể nhớ lại thực sự đã làm như vậy) mới là điều cốt yếu. Khi bạn về nhà, bạn không nghĩ rằng: "Tôi có cảm giác kỳ lạ rằng mình đã từng đến đây rồi" bởi vì bạn biết mình đã từng đến đó rồi".
Được cho là nhà nghiên cứu hàng đầu thế giới về chủ đề này, Tiến sĩ Akira O'Connor nói rằng khoảng 60% dân số đã trải qua hiện tượng deja vu và trong khi nghiên cứu về hiện tượng phức tạp đang diễn ra, nó dường như xảy ra khi các vùng phía trước của não cố gắng sửa một bộ nhớ không chính xác.
Tiến sĩ O'Connor nói: "Đối với đại đa số mọi người, trải nghiệm deja vu có lẽ là một điều tốt. Đó là dấu hiệu cho thấy các vùng não kiểm tra thực tế đang hoạt động tốt, giúp bạn không nhớ nhầm các sự kiện".
Khi nào deja vu xảy ra?
Nhà tâm lý học thực nghiệm và nhà thần kinh học nhận thức Giáo sư Endel Tulving đã mô tả deja vu như một kiểu "du hành thời gian của tinh thần"; chúng ta đang cố gắng gợi lại những sự thật về trải nghiệm trong quá khứ của mình để so sánh với những trải nghiệm hiện đang xảy ra và khi làm như vậy, chúng ta "hồi tưởng lại" trải nghiệm đó, gây ra một loại trục trặc trong trí nhớ.
PGS Howe cho biết deja vu chỉ xảy ra khi bạn cảm thấy mình đã trải qua tình huống hiện tại mà không thể nhớ lại rằng mình đã thực sự làm như vậy (mặc dù trên thực tế, bạn đã trải qua tình huống tương tự).
"Do đó, nó được gây ra bởi một bộ nhớ không đầy đủ; bạn nhớ đủ để cảm thấy quen thuộc với một tình huống nhưng lại không nhớ đủ để nhớ lại đã từng ở trong tình huống tương tự trước đây, mặc dù bạn đã từng ở trong tình huống tương tự trước đây" - PGS Howe nói.
Nghe có vẻ phức tạp và mặc dù không có một mô hình thống nhất nào giải thích chính xác những gì xảy ra trong não trong thời gian deja vu, nhưng hầu hết các nhà nghiên cứu đều đồng ý rằng đó là một phần bình thường của chức năng não khỏe mạnh có thể xảy ra thường xuyên hơn ở những người bị căng thẳng hoặc mệt mỏi.
PGS Howe cho biết các nghiên cứu với đồng nghiệp là Giáo sư Sam Berkovic, nhà thần kinh học lâm sàng và giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Động kinh tại Austin Health, đã chỉ ra rằng nó cũng phổ biến hơn ở những người bị động kinh.
PGS Howe nói: "Chúng tôi thực sự không biết tại sao nó lại xảy ra ở những người khỏe mạnh bởi vì chúng tôi chưa bao giờ cắm điện cực vào não của những người khỏe mạnh. Nhưng có thể là những lần phóng điện tương tự có thể gợi lên những cảm giác giống nhau."
Tại sao deja vu xảy ra?
Mặc dù deja vu cực kỳ khó nghiên cứu do tính chất không thể đoán trước và thoáng qua của nó, nhưng có vẻ như nó xảy ra khi bộ não của bạn đang cố gắng tìm kiếm những ký ức phù hợp để hiểu được tình hình hiện tại.
Các nghiên cứu của Tiến sĩ O'Connor cho thấy điều đó xảy ra khi các khu vực của não (chẳng hạn như thùy thái dương) cung cấp tín hiệu cho các khu vực phía trước rằng một trải nghiệm trong quá khứ đang tự lặp lại.
Chính việc nhận ra rằng trải nghiệm trong quá khứ không giống với trải nghiệm hiện tại mà giống với trải nghiệm đã gây ra cảm giác deja vu. Vì vậy, lần tới khi bạn trải nghiệm hiện tượng hấp dẫn này, đừng hoảng sợ và thay vào đó, hãy tập trung vào trải nghiệm và yên tâm rằng đó chỉ là bộ nhớ của bạn tự kiểm tra mà thôi.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!