Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một tình trạng phát triển thần kinh được ghi nhận ở khoảng 5-9% trẻ em ở Hoa Kỳ. Trong việc chẩn đoán, ngoài các yếu tố như thiếu chú ý, mất tập trung, bốc đồng và có thể gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc thì đối với một số trẻ, điều này còn bao gồm mức độ hoạt động cao.
Bạn có thể nghĩ rằng nhiều đứa trẻ dễ bị phân tâm và có nhiều năng lượng. Vậy làm thế nào để bạn biết liệu con bạn có bị ADHD hay không? Các chuyên gia của Viện UC Davis MIND đã cung cấp cho bạn một số dấu hiệu cần lưu ý và lời khuyên dành cho phụ huynh để nhận biết được điều này.
ADHD trông như thế nào?
ADHD có thể khác nhau trong biểu hiện ở mỗi đứa trẻ. Một số trẻ có nhiều dấu hiệu ít đáng chú ý hơn. Những trẻ khác thì có những biểu hiện hiếu động và bốc đồng hơn. Điều quan trọng các bố mẹ cần lưu ý là bé trai và bé gái đều có thể bị ADHD. Tuy nhiên, bé trai được điều trị thường xuyên hơn bé gái. Các bé trai thường được chẩn đoán sớm hơn, một phần do hoạt động quá mức sớm hơn nên dễ nhận biết hơn. Các bé gái có cách biểu hiện khó nhận biết hơn và các biểu hiện có thể không được nhận thấy cho đến khi học xong tiểu học.
Chúng ta cũng cần biết rằng các đặc điểm ADHD có ở hầu hết trẻ em và có liên quan chặt chẽ đến mức độ phát triển của chúng. Vậy làm thế nào chúng ta có thể xác định trẻ nào thực sự có các đặc điểm đúng với ADHD?
Câu trả lời không phải lúc nào cũng rõ ràng. Tuy nhiên, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ, Học viện Tâm thần Trẻ em và Vị thành niên và Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ đã đưa ra các hướng dẫn để giúp đưa ra quyết định đúng đắn và các nhận định dễ nhận biết cho các bậc cha mẹ.
Các bố mẹ xem xét các câu hỏi sau đây khi xem xét chẩn đoán ADHD:
- Hành vi đó cực đoan đến mức nào?
- Nó gây ra bao nhiêu tác hại hoặc rắc rối?
- Nó nằm ngoài sự phát triển điển hình đến mức nào?
- Các hành vi ảnh hưởng đến việc học ở mức độ nào?
- Những hành vi đó ảnh hưởng đến mối quan hệ với gia đình và bạn bè ở mức độ nào?
- Các hành vi có bị giới hạn ở một số cài đặt nhất định hay chúng xảy ra liên tục?
- Các hành vi có xuất hiện hầu hết thời gian không?
Chẩn đoán ADHD
Việc chẩn đoán ADHD đòi hỏi cách tiếp cận nhóm. Nhóm đó sẽ bao gồm bác sĩ nhi khoa của con bạn, nhà tâm lý học hoặc trường học trẻ em, giáo viên của con bạn, nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc ban ngày và bạn. Thông thường, quá trình chẩn đoán bao gồm:
- Hoàn thành lịch sử y tế và gia đình
- Kiểm tra thể chất
- Phỏng vấn phụ huynh và trẻ
- Thang đánh giá hành vi do phụ huynh và giáo viên hoàn thành
- Quan sát của trẻ
- Đánh giá tâm lý nếu có lo ngại về việc học (tuy nhiên, không cần kiểm tra tâm lý để chẩn đoán ADHD.)
Kỹ thuật chụp ảnh não được sử dụng trong nghiên cứu để tìm hiểu chứng rối loạn nhưng chúng không được sử dụng như một phần của đánh giá tiêu chuẩn. Tuy nhiên, đây là lĩnh vực hứa hẹn nhiều triển vọng trong tương lai.
(Ảnh: The Open University)
Thuốc và điều trị ADHD
Điều trị ADHD thường liên quan đến việc sử dụng thuốc kích thích hoặc thuốc tương tự. Chất kích thích bao gồm các loại thuốc như methylphenidate (Ritalin) hoặc dextroamphetamine (Adderall và Dexedrine).
Có những loại thuốc không kích thích để điều trị ADHD có thể được sử dụng nếu con bạn gặp phải những vấn đề sau:
- Tác dụng phụ của chất kích thích
- Các triệu chứng khác trái ngược với việc sử dụng chất kích thích
- Các triệu chứng khác mà thuốc kích thích không giải quyết được
Không có đủ bằng chứng khoa học để hỗ trợ việc sử dụng kết hợp thảo dược, chế độ ăn uống đặc biệt và liệu pháp vitamin tổng hợp. Nếu bạn đang cân nhắc thử những biện pháp can thiệp như vậy, hãy thảo luận với bác sĩ của con bạn. Một số phương pháp điều trị này có thể có hại.
Phương pháp tiếp cận hành vi đối với ADHD
Ngoài thuốc, tư vấn và điều trị hành vi cũng rất hữu ích. Mặc dù thuốc có thể giúp giảm tính bốc đồng và mất tập trung, nhưng việc tư vấn hoặc trị liệu có thể giúp trẻ giải quyết các đặc điểm thường liên quan đến ADHD, chẳng hạn như trầm cảm hoặc lo lắng.
Cha mẹ cũng có thể được hưởng lợi từ một nhà trị liệu giỏi có kinh nghiệm về ADHD. Cha mẹ có thể học các kỹ thuật hiệu quả với trẻ ADHD thông qua Chương trình đào tạo quản lý dành cho cha mẹ (PMT). Chúng có thể bao gồm:
- Phát triển chương trình khen thưởng
- Học cách đưa ra hướng dẫn hiệu quả
- Giữ một lịch trình thường xuyên
- Hạn chế các hoạt động kích thích quá mức
- Sử dụng bộ tính giờ hoặc các chiến thuật tổ chức khác để giúp trẻ tiếp tục thực hiện nhiệm vụ
Các chuyên gia khuyên bạn nên tránh hình phạt thể xác như đánh đòn. Thay vào đó, bạn nên đưa ra các quy tắc rõ ràng với những hậu quả cụ thể đối với hành vi sai trái. Những điều này có thể bao gồm thời gian chờ thích hợp hoặc phải giành được một đặc quyền nhất định.
Điều quan trọng là luôn bắt đầu bằng một chương trình khen thưởng tích cực và sau đó điều chỉnh nó khi cần thiết tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ phát triển của trẻ. Điều quan trọng không kém là đưa ra nhiều lời động viên và phản hồi tích cực rõ ràng hàng ngày để giúp trẻ phát triển hình ảnh bản thân tốt.
Phần thưởng được trao ngay sau khi có hành vi phù hợp có thể sẽ có hiệu quả nhất, đặc biệt đối với mtrẻ mắc ADHD mà phần thưởng bị trì hoãn sẽ kém hiệu quả hơn. Ví dụ, sẽ tốt hơn nếu thưởng cho trẻ khi làm bài tập về nhà mỗi tối thay vì chờ điểm cao trên phiếu điểm.
Cơ hội thành công cho trẻ mắc chứng ADHD
Tin tốt về ADHD là nhiều trẻ em có khả năng thành công nếu được tạo cơ hội và hỗ trợ phù hợp. ADHD sẽ tồn tại đến tuổi trưởng thành đối với khoảng 60% số người được chẩn đoán là trẻ em. Với sự can thiệp đúng đắn, nhiều người có cơ hội sử dụng tích cực sự nhiệt tình và kỹ năng của mình để suy nghĩ sáng tạo.
Nhận biết chứng rối loạn và điều trị sớm có thể giúp giảm các kết quả tiêu cực của ADHD, như hiệu suất học tập hoặc công việc kém.
Nhiệm vụ của chúng ta với tư cách là cha mẹ và nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe là đảm bảo rằng những đứa trẻ này được củng cố tích cực để đạt được thành công. Chúng ta cũng phải đảm bảo rằng chúng có những cơ hội phù hợp với thế mạnh của mình cũng như có được sự khuyến khích và đối xử cần thiết để họ phát huy hết tiềm năng của mình.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!