Thomas Midgley Jr., một nhà phát minh tài năng của thế kỷ 20, từng được ca ngợi vì những đóng góp vượt bậc cho khoa học và công nghệ. Nhưng giờ đây, những phát minh của ông lại được coi là thảm họa môi trường, để lại hậu quả mà nhân loại vẫn đang phải gánh chịu.
Những bước đột phá đầu tiên: Thành công kèm tai họa
Năm 1924, Midgley trình diễn trước báo giới bằng cách đổ hợp chất chì tetraethyl lên tay và hít khí của nó để chứng minh tính an toàn. Thực tế, phát minh này chất phụ gia chì trong xăng đã giúp giải quyết vấn đề chết máy động cơ, tăng hiệu suất ô tô. Tuy nhiên, chì là chất độc cực mạnh, đặc biệt nguy hiểm với trẻ em, gây tổn thương não và các vấn đề phát triển.
Mặc dù độc tính của chì đã được biết đến từ trước, Midgley và ngành công nghiệp vẫn tiếp tục sản xuất và kinh doanh loại xăng này, bất chấp những cảnh báo từ các nhà khoa học. Mãi đến năm 1996, Mỹ mới chính thức loại bỏ xăng pha chì, và trên thế giới, Algeria là quốc gia cuối cùng chấm dứt việc này vào năm 2021.
Freon: Phát minh thứ hai và vết nứt tầng Ozone
Không dừng lại ở xăng pha chì, Midgley tiếp tục phát triển Freon, một chất làm lạnh không độc, không cháy, thay thế cho các khí độc như ammonia trong tủ lạnh và điều hòa. Năm 1930, ông lại thu hút sự chú ý khi hít khí Freon và thổi tắt nến để minh họa sự an toàn.
Thành công thương mại của Freon và các CFC (chlorofluorocarbon) là không thể phủ nhận. Nhưng hậu quả là một lỗ hổng khổng lồ ở tầng ozone, khiến bức xạ tia cực tím có hại tràn xuống trái đất, gây ung thư da và ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái.
Mãi đến năm 1987, Nghị định thư Montreal được ký kết để loại bỏ dần CFC, nhưng lỗ hổng tầng ozone vẫn cần hàng chục năm để phục hồi hoàn toàn.
Cuộc sống bi kịch và di sản đen tối
Midgley qua đời năm 1944 trong một tai nạn thương tâm do chiếc máy hỗ trợ di chuyển mà chính ông phát minh ra. Một số người cho rằng đó là tự sát, xuất phát từ cảm giác tội lỗi về những hậu quả từ các phát minh của mình.
Tuy nhiên, câu chuyện của Midgley không chỉ là bi kịch cá nhân mà còn phản ánh tư duy tiến bộ của thời đại ông – khi phát minh và tăng trưởng được đặt lên hàng đầu mà ít ai nghĩ đến tác động lâu dài.
Những bài học đắt giá từ lịch sử
Hiểu rõ tác động môi trường của phát minh: Công nghệ cần được kiểm tra toàn diện trước khi ứng dụng rộng rãi.
Tăng cường quy định: Các cơ quan quản lý cần thận trọng hơn trong việc cấp phép và giám sát.
Giáo dục về trách nhiệm môi trường: Nhân loại cần học cách cân nhắc hậu quả dài hạn thay vì chỉ tìm kiếm lợi ích trước mắt.
Thomas Midgley Jr. không phải “ác nhân” mà là biểu tượng của thời kỳ “sáng tạo bất chấp”. Các phát minh của ông dù giải quyết được nhiều vấn đề trước mắt đã để lại hậu quả nặng nề cho hành tinh. Lịch sử của ông là lời nhắc nhở sâu sắc về tầm quan trọng của sự cẩn trọng và trách nhiệm trong khoa học và công nghệ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!